Kırgızca’dan çeviren: Deniz Karakurt
Kızıl-Beyit köyünde güneş enerjisinden yararlanılmaya başlandı.
Celal-Abad bölgesindeki elektriği olmayan Kızıl-Beyit köyü (Кызыл-Бейит) sakinlerine güneş enerjisi toplayıp elektrik sağlayacak ekipmanların yanı sıra televizyon ve buzdolabı da dağıtıldı.
Kızıl-Beyit köyü Aksı (Аксы) ilçesine bağlıdır. Bölgedeki insanların yaşam koşullarının zor olduğunu söylemeye gerek yok. Narın (Нарын) Irmağı üzerinden köye tekneyle gidiyorlar. Ayrıca el yapımı teknede hayvanlarını da taşıyorlar. Şiddetli rüzgarların estiği ve ırmak yüzeyinin dalgalı olduğu durumlarda su ulaşımı bazen saatlerce, bazen de günlerce kesintiye uğruyor.
Köylüleri endişelendiren sadece ulaşım değil, ayrıca elektriğin köye ulaşmaması... Yerel halkın sorunlarının hafifletilmesi amacıyla Asya Kalkınma Bankası tarafından finanse edilen özel bir proje hayata geçiriliyor. 50 aileye güneş enerjisi toplayacak ekipmanlar sağlanırken, uzmanlar enerjiden yararlanma yöntemlerini anlattılar. Ayrıca televizyonlar ve buzdolapları da eklendi.
Her aileye teslim edilen ekipmanın tutarı 100.000 somu aştı ve ücretsiz olarak dağıtıldı.
Elektriği sağlanan köy sakinleri artık sıkıntılarının çok daha kolaylaştığını, dünyadaki ve ülkedeki gelişmelerden televizyon sayesinde haberdar olduklarını söylüyorlar.
1980'li yıllara kadar Kızıl-Beyit köyüne giden yol vardı. Daha sonra Kürp-Say HES [Hidroelektirk Santrali] (Күрп-Сай ГЭС) inşa edildiğinde Narın Irmağının önü kapatıldı ve karayolu sular altında kaldı. Bu arada köyün zor koşulları dikkate alınarak Kızıl-Beyit sakinlerinin yeniden yerleştirilmesi konusu 1985 gibi erken bir tarihte ele alındı. Onlara Nooken (Ноокен) bölgesinin Üç-Tam (Үч-Там) köyünden bir alan tahsis edildi. Ancak bölgenin koşullarından memnun olmayan köylüler, taşınmayı reddettiler.
Kızıl-Beyit halkı geçimini hayvancılıkla sağlıyor. Çevresi dağlık olduğundan araziyi işlemeye imkan sağlanamıyor. Ayrıca köyde sağlık ocağı, okul ve anaokulu bulunmuyor. Kızıl-Beyit, Aksı ilçe merkezine 150 kilometre uzaklıkta yer alıyor.
Kaynak: УТРК (UTRK) internet sitesi – Haberler (Janılıktar / Жаңылыктар)
Orijinal dil: Kırgızca
Haber Başlığı: Кызыл-Бейит айылында күндүн энергиясын колдонуп башташты (Kızıl-Beyit ayılında kündün energiyasın koldonup baştaştı)
Tarih: 26 Ağustos 2018
Kırgızca’dan çeviren: Deniz Karakurt
***
Eziyetli Kızıl Beyit
Köyde elektrik yok, sağlık ocağı yok, okul yok, cep telefonu iletişimi de iyi değil.
Narın Irmağı’nın genişliği yaklaşık 100-150 metreye ulaşıyor. Köylülerin özel olarak kiraladığı kayıkçının görevi yolcuları güvenli bir şekilde taşımak.
Yerel halk iki harap tekneyi hayvancılık, yiyecek erzak ve inşaat malzemeleri taşımak için kullanıyor. Geçiş tehlikeli, kuvvetli rüzgarlar var ve ayrıca teknenin alabora olması ve insanların ölmesiyle sonuçlanan kazalar var.
Artık köye giden yolun durumu iyi değil. Atla bir saatte, eşekle iki saatte, bazen dik bir uçurumdan geçerek, sonra da suları geçerek ulaşılabilir. Kışın su donar ve yolculuk daha da zorlaşır.
Aksı ilçesinin Kızıl-Beyit köyü Ak-Jol (Ак-Жол) kırsalında bulunmaktadır. Kızıl Beyit 1980'li yıllara kadar Bişkek-Oş yolu üzerinde bulunuyordu. Daha sonra Kürp-Say HES inşa edildiğinde Narın Irmağı’nın önü kapatıldı ve yol sular altında kaldı.
Yaklaşık 300 kişinin yaşadığı bu köyde şu anda 70'in üzerinde ev bulunuyor. Hidroelektrik santralinin yakınında olmasına rağmen köyde elektrik, sağlık ocağı ve okul bulunmuyor.
Köylülerin çoğu yaşlı insanlar. Gençler kırsalda kalmak yerine şehre akın ediyorlar. Atalarının yaşadığı ve çocukluklarını geçirdiği bu yer onların kalplerine yakın ve gözlerine uzaktır.
Kızıl-Beyit'te kışlar kısa, yazlar uzundur. Çoğu keçi gütmeyi ve dağlarda yaşamayı seviyor. Yüne olan talebin yüksek olması nedeniyle insanların yoksulluk içinde yaşadığı söylenemez. Hayvancılık yapan kişilerin elindeki keçi sayısı 400-500'e ulaşıyor, en küçük ailede ise en az 50 keçi bulunuyor. Keçi sütü ve kaymağı hemen hemen her evin sofrasını süslüyor.
Kaynak: Азаттык (Azattık) internet sitesi
Orijinal dil: Kırgızca
Haber başlığı: Кыйналган Кызыл-Бейит (Kıygalgan Kızıl-Beyit)
Tarih: 7 Ekim 2016
Muhabirler: Toktosun Şambetov (Токтосун Шамбетов) - Aygerim Akılbekova (Айгерим Акылбекова)
Kırgızca’dan çeviren: Deniz Karakurt
***
Ek bilgi: Kızıl-Beyit köyü, Kırgızistan'ın Celal-Abad şehrinin Aksı İlçesine bağlıdır. Bir tarafta dağlar, diğer tarafta ise Narın Irmağı ile çevrelenmiştir. Köyün adı Kırgızca'da, "kızıl mezarlık" anlamına gelmektedir. Köye ulaşım çoğunlukla feribot ve teknelerle sağlanmaktadır. Irmağın önüne baraj yapıldıktan sonra oluşan 800 metre genişliğindeki göletin üzerinden yolcular el yapımı feribot ile taşınmaktadır. Taş-Kömür (Таш-көмүр) eyalet şehrinden köye giden en hızlı yol, kürekli tekneyle veya köylülerin hayvanlarını taşımak için inşa ettiği bir feribotla göleti geçmektir. Diğer tarafa varınca kiralık atlarla meyve ağaçları ve ardıçlarla dolu dik bir geçitten 8 kilometre daha gidilir. [8-15 km arası farklı bilgiler mevcut.] Yokuş yukarı çıkan kıvrımlı yoldan sonra, Kırgızistan'ın en ücra köylerinden biri olan Kızıl-Beyit'e ulaşılır. Yeni evlerin inşası ahali tarafından tercih edilmez, çünkü inşaat malzemeleri feribotla getirilmek zorundadır ve çok zahmetlidir. Arabalar da eskidir çünkü kullanacak yol ve boş alan neredeyse hiç yok gibidir. Köye giden yol yıllardır bakımsızdır. Kürp-Say HES köye sadece 5 kilometre uzaklıktadır. Baraj inşa edildikten sonra köye ulaşım zorlaşacağı için Kızıl-Beyit ahalisine Razan-Say [Разан-Сай] köyündeki arazilere yerleşmeleri teklif edilmiştir. Ancak oradaki su ve arazi imkanlarını beğenmedikleri için sadece üç aile taşınmaya karar vermiştir. Kızıl-Beyit çevresindeki ormanlar farklı ağaç türleriyle doludur. Bunların en önemlisi olan Üvez ağacı (Fars Üvezi / Sorbus Persica Hedlundia), Kırgızistan'ın nesli tehlike altındaki ağaç türleri arasındadır. Ayrıca çevrde yabani elma, armut ve kayısı ağaçları vardır. Kızıl Beyit çevresindeki dağlar, Kırgızistan'daki en büyük yabani ceviz ormanlarından biriyle kaplıdır. İyi mahsul çıkan yıllarda, köylüler hane başına birkaç yüz kg ceviz toplarlar. Ayrıca keçi yetiştiriciliği yaygındır. Kızıl Beyit'ten ülkenin değişik yerlerine gönderilen keçiler, Kırgız at oyunu Kök-Börü için kullanılır. Oyun, atlıların keçi derisinden yapılma şişirilmiş bir tulumu ele geçirmek için yaptıkları mücadele üzerine kuruludur. Oyun Kırgızistan'ın her yerinde oynandığından keçi talebi yüksektir. Köylüler yüz keçiden yaklaşık 50 kilogram keçi kılı da elde edebilirler. İnsanların az bir kısmı ulaşım için at beslerler, çünkü daha fazlasına bakabilmek için yem feribotla getirilmek zorundadır. Koyun yetiştirmek için yeterli ot yoktur. İnekler için, feribotla saman getirmek gerekir. Alışverişe gitmek için barajı geçmek, Kara-Köl veya Taş-Kömür şehirlerine (40 ve 45 km mesafeye) giden bir otobüse el sallamak ve aynı şekilde geri dönmek gerekir. Köyde turizm girişimciliği gerçekleştirilmiş, ancak ilk denemeler düş kırıklığı yaratmıştır. Köy, "şehrin koşuşturmacasını unutup doğayla bütünleşmek," için iyi bir yer olarak tanıtılsa da, turistler uzak köy yaşamının aşırı gerçekliğine hazırlıksız yakalanmışlar. Yemekleri beğenmemişler ve güneş panellerinin cihazları için yeterli elektrik üretmediğinden şikayet etmişler. Kürp-Say göletinin fırtınalı sularında yelken açmak tehlikelidir. Baraj inşa edildiğinden beri yirmi beş kişi boğulmuştur. Tekneci göletin yakınındaki kulübesinde her yarım saatte bir dürbünüyle karşı kıyıda yolcu bekleyip beklemediğini kontrol eder. İyi havalarda karşıdan bağıran kişinin sesi duyulur, ancak ses çoğu zaman rüzgar tarafından bastırılır. Köyde nüfus zamanla azalmıştır. Düz arazinin kıtlığı nedeniyle evler engebeli arazide yer almaktadır. Ahali keçi ve ineklere bakmakta, geçimlerini süt ve tereyağı üreterek sağlamaktadırlar. Aydınlatma, televizyon izleme ve cep telefonlarını şarj etmek için güneş enerjisi panellerine bağımlıdırlar. Onlar da sonradan edinilmiştir. Köylüler yakın bir bölgede gelecekte kurulacak olan altın madeni sahası ve işleme tesisi ile onlara ulaşımı sağlamak için yol inşa eden bir Çinli şirket tarafından doğal çevrenin tehdit edildiğini söylemekteler. 1974'te Kızıl-Beyit civarında altın keşfedilmiştir. 1987'de jeolojik haritalama yapılmış. Bu çabalar Sovyetler Birliği'nin çöküşü ve Kırgızistan'ın bağımsızlığıyla kesintiye uğramış. 1990'larda Çinli bir şirket keşif çalışmalarına devam etmek için Kırgızistan hükümetinden lisans almış. Uzun yıllar boyunca hiçbir gelişme olmamış ve lisans farklı şirketler arasında el değiştirmiş. Son olarak 2020'de, bir diğer Çinli şirket bölgeye gelmiş. Köylüler, hayvanlarını otlattıkları yer olan Tohtazan (Тохтазан) mevkisinin üstündeki dağlarda bir işleme tesisi inşa edildiğini söylemekteler. Açık ocak madenciliğinden kaçınılmasını ve cevherin burada değil, daha az çevresel hasara yol açacak başka bir yerde işlenmesini istiyorlar. Köylüler, altın işlemede kullanılan siyanürün insanların ve hayvanlarının içtiği sulara karışmasından korkuyorlar.
Çevirmen notu: Seçimlerde oy kullanma zamanlarında köylülerin ulaşım kaynaklı değişik sorunlar yaşadıklarına dair bilgiler de bazı kaynaklarda mevcuttur.
Ek bilgiyi İngilizce’den özetleyerek çeviren: Deniz Karakurt
Kaynaklar (ek bilgi için):
1- Haber Başlığı: Madencilik Başlarken Uzak Bir Kırgız Köyü Hayatta Kalma Mücadelesi Veriyor (A Remote Kyrgyz Village Fights for Survival as Mining Start Looms) – “The Diplomat” web sitesi; Yazan: Emilia Sulek, Tarih: 24 Mayıs 2024 [İngilizce]
2- Haber Başlığı: Kırgız Yaylalılar Bozulmamış Ekosistemi Korumak İçin Çinli Madencilerle Mücadele Ediyorlar (Kyrgyz Highlanders Battle Chinese Miners to Preserve Pristine Ecosystem) – “Eurasianet” web sitesi, Yazan: Aigerim Turgunbaeva (Айгерим Тургунбаева), Tarih: 07 Eylül 2022 [İngilizce – ayrıca sayfanın orijinal Rusça sürümü de mevcut olup kontrol amaçlı karşılaştırma yapılmıştır. Rusça Başlık: Кыргызстан - жители высокогорного села борются с китайскими горнодобытчиками за сохранение экосистемы]
3- Sayfa Başlığı: Kızıl Beyit Köyü / Alt Başlık: Dağların ve Narın Irmağı’nın Kucakladığı Uzak Bir Köy (Kyzyl-Beyit Village / A Remote Village Embraced by Mountains and the Naryn River) – “Central Asia Live” web sitesi – Guide Book of Kyrgyzstan, Tarih: 08 Eylül 2023 [İngilizce – ayrıca sayfanın orijinal Rusça ve Almanca sürümleri de mevcut olup kontrol amaçlı karşılaştırma yapılmıştır. Rusça ve Almanca Başlıklar: Деревня Кызыл-Бейит / Kyzyl-Beyit Dorf; Alt Başlıklar: Уединенная Деревня, Объятия Гор и Реки Нарын / Ein Abgelegenes Dorf von Bergen und dem Fluss Naryn Umarmt]
