Derleyen: Deniz Karakurt

Kayadibi köyü Sivas’ın Zara ilçesine bağlıdır. Şerefiye yöresinde yer almaktadır. Köy halkı Boşnaklardan oluşur. Cumhuriyetin ilanından sonra o dönem Yugoslavya’ya bağlı olan Bosna Hersek’ten gelenler 1923 yılından itibaren bu köye yerleştirilmişlerdir ve o zamandan bu yana da burada yaşamaktadırlar.

Derlemeci notu: Köyün 20. yüzyıl başlarında Rum Ortodoks yerleşimi olduğu bilgisi vardır. Mübadele ile boşalan yerlerin bazılarına Rumeli’den gelenlerin yerleştirilmesi politikasına bağlı olarak Boşnak muhacirlere de bu köy verilmiştir.

Ahalinin neredeyse tamamı Yugoslavya’nın Sancak yöresinden gelmişlerdir. İlk önceleri Türkiye’nin başka bölgelerinde yerleşip sonradan bu köye gelen Boşnaklar da vardır. Köy nüfusu 100 kişiye kadar düşmüş olup kente göçenlerin büyük çoğunluğu İstanbul’da ikamet etmektedirler. Köyde yaşayanların neredeyse tamamı günümüzde belirli bir düzeyde Boşnakça bilmektedirler. 2000’li yıllarına başına kadar çocuklar Türkçeyi ancak okula gittiğinde öğrenirlerdi ve evlerde sürekli Boşnakça konuşulurdu.

Derlemeci notu: Sırbistan ve Karadağ arasında bulunan, Bosna Hersek ve Kosova’ya da komşu olan bir alanda yer alan, ahalisinin çoğunluğu Boşnaklardan oluşan yöreye Sancak adı verilir. Bu adlandırılmanın yapılmasının nedeni Osmanlı Devleti'nin Avrupa'daki son sancağının burası olmasıdır. Yeni-Pazar (Novi-Pazar) yörenin en önemli kentidir.

Köyde Balkanlar yöresinin gelenek ve görenekleri yaşatılmaktadır. Yerel kıyafetler Boşnak ve Balkan motiflerinin örneklerini taşımaktadır. Bunlar artık köyde yapılan şenliklerde giyilmektedir. Köy kadınları Pita adı verilen börekleri hazırlayıp evlerine gelen konuklara bu yemeklerden ikram ederler. Boşnak Böreği ve Boşnak Ekmeği gibi yiyecekler eskisi kadar yaygın olmasa da yapılmaya devam etmektedir. Köyde kiliseden camiye çevrilmiş, ancak daha sonra yeni caminin yapılmasının ardından şu an depo olarak kullanılan eski bir yapı vardır ve bunun arkasında bir ecnebi mezarlığı olduğu söylenmektedir. Köyde Pekmez Pınarı adı verilen bir çeşme bulunur.

Eski Şerefiye bucağına bağlı köyler arasında Boşnaklardan başka Çerkezler, Türkler, Kürtler, Sünniler ve Aleviler vardır. Şerefiye köyünün ve çevresindeki bölgenin Osmanlı dönemindeki adı, Habeş (veya Abeş) olarak bilinir. Aslında bu, Kurbağalı geçidinden Kızık yakınlarına dek yayılan geniş bir alanın adıdır. Gerçekten yakın yıllara dek kimi yaşlılar bu köylülere "Abaşlılar" demekteydiler ve bu durum, eski Habeş adı ile ilişkili olmalıdır.

Yakınlardaki komşu Dereköy yine bir Boşnak yerleşimidir. Dereköy’de önceden Selanik göçmenleri bulunuyormuş ancak onların tamamı başka yerlere göçmüşler. Köyün Osmanlı dönemindeki adının ise Dagros olduğu söylenmektedir ve iki kilisesi olan bir Rum köyüdür. Rumların bölgeyi mübadele antlaşması ile terk etmeleri sonucunda köye Selanik'e bağlı Kayalar / Kayılar (günümüzdeki adı, Ptolemiada) kazasından Müslümanlar göç etmiştir. Ancak Selaniklilerin esnaf ve sanatkar kişiliklerine uymayan köy yaşamı ve koşullar nedeniyle kısa süre sonra neredeyse tamamı köyü terketmişlerdir, az sayıda kalanlar ise da bir kilometre ötedeki Şerefiye'ye gitmişlerdir. Tam bu tarihlerde bölgeye gelen Boşnaklar köye yerleşmişlerdir. Buraya göç eden Sancak Boşnaklarının tamamı günümüzde Sırbistan sınırlarında yer alan Prijepolje'den gelmişlerdir. Şaşırtıcı bir şekilde köyün ve bitişiğindeki belde olan Şerefiye'nin coğrafyası ve bitki örtüsü, içerisinden Lim nehrinin geçtiği Prijepolje'yi oldukça andırır. Köyde Boşnaklar ile karışık olarak yaşayan bir kaç Azeri (Acem – İran Azerisi) kökenli aile varsa da bunlar da köyü 1970'lerde terk etmişlerdir. Boşnaklar ise, ilk senelerde dil sıkıntısı çekmelerinden dolayı diğer köyler ve halklarla fazla ilişki kurmamışlarsa da bir sonraki kuşakta bu sorun aşılmıştır. Ancak 1980'lerde köy nüfusunu yitirmeye başlamıştır. Günümüzde köyde 30 yaşın altındaki bireylerde Boşnakça bilgisi yok denecek kadar azdır ya da sadece anlama düzeyinde belirgindir.

Köyün kuzeyine doğru kayalar içerisinde bir kanyon oluşturmuş olan Yeşilırmak vadisinde ve akış yönünün sağına doğru sıralanan mağaraların bulunduğu mevkiye köyde Boşnakça'daki adı ile Peçina (Mağara) denilir. Mağaraların girilebilen toplam uzunluğu 270 metreyi aşmaktadır. Yine bu kısımda mağaraların hemen üstündeki doruklarda, küçük bir Volkan bacasını anımsatan küçük bir obruk göleti mevcuttur. Arazideki başlıca yabani hayvanlar arasında kartal, akbaba, kurt, vaşak, çeşitli yılan türleri ve ayı gelmektedir.

Kaynak kişiler:
1. Fikri Çelebi (eski muhtar) – Kayadibi
2. B. Y. Hoş – Dereköy

Derlemeci: Deniz Karakurt