Ana kaynak: Nata Çebotar tarafından verilen bilgiler. (Ayrıca başka bazı kaynaklardan karşılaştırmalar ve doğrulamalar yapılmıştır.)
Derleyen: Deniz Karakurt

Çadır-Lunga Moldovya’ya bağlı Gagavuzya Özerk Bölgesi’nde yer alan bir şehirdir. Asıl yerleşim alanı dört alçak tepenin arasında yer almaktadır. Eskiden “Çadır Deresi” olarak bilinen Lunga Irmağı tarafından ikiye bölünür.

Efsaneye göre Peçenekler ve ardından Tatar göçebeler şehrin şimdiki bulunduğu yerde geçici barınma için konaklamışlar ve çadırlarını kurmuşlar. Çadır ismi buradan gelmektedir.

Tarihi belgelere göre bazı Nogay toplulukları 1589'dan beri bilinen Leova ilçesinin Çadır köyünde Moldovyalılarla birlikte yaşıyorlardı. Bu eski yerleşim yerine dair bazı bilgiler 1541 yılına kadar uzanır. Gagavuzların eski nesilleri tarafından bu köy “Eski Çadır” adıyla ve yeni taşındıkları Çadır-Lunga ise “Yeni Çadır” olarak biliniyordu. 1819'da Leova bölgesinin Çadır köyünden Rahip Zakhari Çakır liderliğindeki bir grup Gagavuz yerleşimci, bu yöreye gelerek Yeni Çadır köyünü kurmuşlar.

Nogay Tatarları tarafından 16. yüzyılda kurulan Çadır köyüne 1770 yılından bu yana Gagavuzlar yerleşmişti. Araziler ve topraklar Boyar Balş'a aitti. Balş'ın daveti üzerine Bulgaristan’ın Şebla (Шабла) köyünden iki kardeş Jelyaz (Желяз) ve Dmitri (Дмитрий) Çakır diğer yerleşimcilerle birlikte 1790 yılında Çadır köyüne geldiler. Kardeşlerden biri olan Jelyaz Çakır'ın adını Zakhari koyduğu bir oğlu vardı. Zakhari 1812'de Rus İmparatorluğu'na katılan devletlerin topraklarına Gagavuzların yeniden yerleştirilmesinin organizatörü olarak görevlendirilmişti.

Osmanlı İmparatorluğu döneminde Bucak yöresi, Kırım Hanlığı'nın bir parçasıydı ve Çadır-Lunga'nın ortaya çıkmasından önce Nogay Tatarları Aran-Yurdo (Аран-Юрдо) yerleşiminde yaşıyorlardı. Çadır-Lunga'nın bir iddiaya göre 181 aile (yaklaşık 1150 kişi) tarafından 1812’de kurulduğu söylenmektedir. Ancak daha güçlü bir rivayette ise 1819'da rahip Zakhari Çakır (Захарий Чакир) liderliğindeki bir grup Gagavuz yerleşimcinin burada Çadır (veya Yeni Çadır – Ени Чадыр / Eni Çadır; Rusça: “Новый Чадыр / Novıy Çadır”) köyünü kurdukları bilgisi verilir. Bu isim, batıda, Leova / Leovsky bölgesinde, Prut Nehri'nden çok da uzak olmayan eski yerli köyden aktarılmıştır. Kısa süre sonra yeni köy Çadır-Lunga adını almıştır. Kıyısında bulundukları Lunga Irmağı’nın adı ise Rumence’de Lung (uzun) sözcüğüyle alakalıdır. İlk başta yerleşimciler Lunga Nehri kıyısındaki çadırlarda yaşıyorlardı ve bu nehir daha sonra Çadır-Lunga yerleşimine adını vermiştir. Koloni yerleşimi Lunga Nehri'nin her iki yakasında (büyük bölümü sol tarafında) eski Tatar köyü Aran-Yurdo'nun yukarısındaki dağın yamacında yer almaktaydı.

Tarihsel verilere göre, 1808'de Tuna Nehri'nin karşı kıyısından gelen bazı yerleşimciler, Lunga Nehri kıyısında Lunga (Лунга) ve Stratan (Стратан) adı verilen iki kışlık konaklama alanı kurdular.

1816-1817 yıllarına ait belgelerde Yeni Çadır köyünden bahsedilmektedir. 1818 ve 1819 tarihli resmi belgelerde ise Lunga köyünün adı geçer. Ayrıca Lunga köyünün sakinleri listesinde Zakhari Çakır, babası Jelyaz ve amcası Dmitri'nin isimlerini buluyoruz. Bu bilgiler Lunga ile Yeni Çadır'ın aynı köy olduğunu göstermektedir. Ve 19. yüzyılın ilk dönemlerine ve sonrasına ait belgelerde ise, zaten tek bir isim olan Çadır-Lunga biçiminde birleştirilmiş olarak görünmektedir.

1819'da tüm Gagavuzların ve Bulgarların bu bölgede yaşama hakkı güvence altına alınarak onlardan her aileye arsa ve nakit borç verildi, 7 yıl vergiden ve 50 yıl askerlik hizmetinden muaf tutuldular, bu da toprağın işlenmesine ve koloninin kalkınmasına ivme kazandırdı. Rahip Zakhari Çakır aynı yıl, Besarabya'daki Çadır kolonisinde ilk Bulgar okulunu açtı.

1935 yılında Saveliy Kusursuz (Савелий Кусурсуз; lakabı Hacı Savka / Хаджи Савка) Çadır-Lunga'da bir değirmen inşa etti. Kısa sürede sadece Bucak için değil, aynı zamanda yakındaki Ukrayna mülkleri arasında da en büyüğü ve en ünlüsü haline geldi. Gagavuzlar, Bulgarlar ve Ukraynalılar Hacı Savka değirmeninde tahıl öğütüyordu; unun mükemmel olduğu söyleniyor ve tüm çevreyi araba kuyrukları kaplıyordu. Değirmen, sahibinin ölümünden sonra bile çok uzun süre çalıştı.

Yerleşim yeri geçen zaman içerisinde büyümüştür. 9 Haziran 1958'de Moldavya SSC Yüksek Konseyi Başkanlığı Kararnamesi ile Çadır-Lunga şehrine dönüştürülmüştür. Böylece şehirde sanayi hızla gelişmeye başlamış ve yerleşim alanı genişleyerek sosyal yaşam olanakları da artmıştır. Ancak Çadır-Lunga, yarı kent – yarı kasaba niteliği taşımaktadır. Dış mahalleleri, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra yeniden inşa edilmesine rağmen, 19. yüzyılın karakteristik yaşam tarzı sürdürülmektedir. Evler ve avlular köylü ailelerin yaşamını yansıtmaktadır.

Bazı mevki adları unutulmaya başlamıştır. Ancak günlük yaşamda kimi eski adlar hatırlanmaya devam etmektedir. Çadır-Lunga'nın günümüzde bile Sovyet sokak adlarına sahip olduğunu belirtmekte fayda var. Kentin Mayakovski, Lenin, Yesenin, Budyonny, Gastello, Frunze, Olimpiyskaya, Proletarskaya ve diğer Rus isimleri taşıyan caddeleri vardır. Nüfusun yüzde 75'inin oy kullanması durumunda sokağın adının değişmesine ilişkin bir düzenleme geliştirilmiştir.

Şehir aslında hem sosyal hem kültürel açıdan hem de nüfus olarak günümüz ölçütleriyle bir kentten ziyade ilçe veya kasaba niteliği taşımaktadır.

Kaynak kişi: Nata Çebotar (Ната Чеботарь / Nata Chebotar)
Derleyen: Deniz Karakurt

Derlemeci açıklaması: Özet olarak verilen bu bilgiler Nata Çebotar tarafından 2022 yılında yayınladığı "Biz Gagavuz'uz – gerçek hikayeler: röportajlar, denemeler, hikayeler" (Мы гагаузы – непридуманные истории : интервью, очерки, рассказы) adlı kitabında ayrıntılı olarak anlatılmıştır. 2023 yılının Haziran - Temmuz aylarında ise kitabın güncellenmiş ve genişletilmiş yeniden basımı yapılmıştır. Yeni (2.) baskıda, ilkine göre fazladan 46 bölüm daha bulunmaktadır. Ancak ben sınırlı sayıda basılmış olan her iki baskıyı da elde etme ve inceleme olanağı bulamadım.