Yazan: Andrey Vasilyeviç Şabaşov
Çeviren: Deniz Karakurt
Avdarma ve Çadır-Lunga'daki Gagavuz yerleşiminin tarihi Mihail Çakır tarafından şöyle anlatılmıştır: “Moldovyalı soylular arasında Boyar Baluş (Бояр Балуш veya Balş / Балш) en öne çıkan isimdi ve Gagavuzlara en çok yardım edeniydi (Çevirmen notu: Boyar sözcüğü özellikle Slav ülkelerinde ve Balkanların bazı bölgelerinde bir soyluluk ünvanıdır). Çok sayıda mülkü, arazisi bulunuyordu ve işgücüne, köylülere ihtiyacı vardı; iki Gagavuz topluluğunu Tuna'nın sağ kıyısından Moldovya'ya, Besarabya'ya, Lapuşna eyaletine yeniden yerleştirdi. Gagavuzlar Baluş topraklarında (1770'te) iki koloni halinde iki köy kurdular: Çadır ve Orak köyleri… Burada Gagavuzlar iki kilise inşa ettiler ve yaklaşık 50 yıl çalışarak ikamet ettiler. Tatarlar Bucak'ı terk ettiklerinde, Çadır’lı Gagavuzlar 1818'de Bucak'a taşınarak burada yeni bir Çadır-Lunga kolonisi oluşturdular. Orak Gagavuzları ise 1820 yılında Baluş Orak malikanesini terk ederek Bucak'a taşınarak burayı yeni bir Avdarma kolonisi haline getirmişler ve Gagauzlar eski Çadır ve Orak'ı terk edince onların yerine de Moldovyalılar yerleşmişlerdir."
Gagavuz eğitimcisi Mihail Çakır, 1934 yılında yazdığı “Besarabya Gagavuzlarının Tarihi” adlı kitabında, Avdarma'dan dede Nikolai Kasım'ın kendisine, başlangıçta topraklarında yaşadıkları Logofet Boyar Baluş tarafından Avdarma Gagavuzlarına verilen bir güven mektubunu gösterdiğini ifade eder (Çevirmen notu: Logofet sözcüğü Romanya ve Moldovya bölgesinde bir anlamda vali yetkileri ile donatılmış derebeyi olarak tanımlanabilir, fakat bazı başka ülkelerde farklı anlamlarda kullanıldığına da rastlanır). Baluş şöyle yazmıştır: “Orak Gagavuzları dürüst, doğru sözlü, uysal, zanaatkar, iyi huylu, misafirperverdirler; yolcuları akraba gibi selamlarlar; çalışkan, barışsever, naziktirler; sarhoşluğa, skandallara ve benzeri şeylere karşı dikkatlidirler. Orak ve Çadır köylerindeki Gagavuzlarda hırsızlık, soygun, dolandırıcılık, cinayet yoktur."
Çevirmen notu: Baluş (Balş) sülalesinden 1650’li yıllardan 1900’lerin başına kadar Boyar (Rumence: Boier) ünvanı taşıyan 20 kişi tespit edilmiştir. [/genealogics.org web sitesinde “Balsh” ve “Balshe” aramaları ile.]
Belge kaynaklarından, ayrıca Gagavuzların Moldovya'nın şu anki Leova bölgesindeki Orak köyünden Bucak'taki devlet mülkiyetindeki topraklara yeniden yerleştirildiği anlaşılmaktadır.
Böylece, Bucak'ın kuzeyindeki topraklara yerleşen, kısa bir süre önce Nogaylar tarafından terk edilen ve Moldavyalı sahiplere geçen topraklarda Avdarmalıların ataları, diğer birkaç Gagavuz grubuyla birlikte yaklaşık 50 yıl boyunca Moldavyalılar tarafından kuşatılmış olarak yaşadılar. Bu dönemden itibaren akrabalık terimleri de dahil olmak üzere bir grup Moldavca kelimenin Avdarmin (Авдармин / Avdarmalı) diline nüfuz etmiş olması ihtimal dahilindedir.
Bununla birlikte, 1818 yılındaki Transdanubyalı yerleşimcilerin nüfus sayımı, bu yıl halihazırda mevcut köyde 21 "Bulgar" ailesinin (70 erkek ve 52 kadın) yaşadığını göstermektedir (Çevirmen notu: Transdanubya sözcüğü Tuna-ötesi anlamına gelir ve günümüzdeki Macaristan’da bir bölgeyi tanımlar). Köyün ilk yerleşimcileri arasında Hrison Horoğlu, Mitiş Çilingir, Todor Kışoğlu, Mitiş Kazmalı, Matey Popazoğlu, Todor Trandafiloğlu, Anastas Marinoğlu, Todor Terzi, Tanas Sarayci ve diğerleri (Хрисон Хороглу, Митиш Чилингир, Тодор Кышоглу, Митиш Казмалы, Матей Попазоглу, Тодор Трандафироглу, Анастас Мариноглу, Тодор Терзи, Танас Сарайджи и др.) yer almaktadır.
1827 yılında burada 174'ü erkek, 153'ü kadın olmak üzere 67 aile, toplam 327 kişi yaşıyordu. Böylece nüfus doğal olarak bu kadar kısa sürede bu kadar fazla artamayacağı için 1818'den sonra da yeniden yerleşim devam etti. 1847'de Avdarma'da 93 aile ve 515 kişi yaşıyordu. A. A. Skalkovsky, köyde biri Tanas Petkov'a, diğeri Andrey Zasovyanka'ya ait iki özel orman plantasyonunun yanı sıra doğal taş yığınlarının bulunduğunu belirtiyor.
Avdarmalıların şimdiki yerlerine taşınmadan önce 50 yıl boyunca yaşadıkları Orak köyü ise, Nogay yerleşimi Orak Mursa'nın eski topraklarında ikinci en önemli klan birliği olan Bucak Ordı – Orakoğlu’nun (Буджакской Орды – Оракоглу) bulunduğu yerde kuruldu. Bu isimlerin denk gelmesi, bu Nogay avulunun (köyünün) klanın merkezi olabileceğini ve sahibinin ise, Orumbet-oğlu (Орумбет-оглу) ile birlikte doğudan Bucak'a yerleşen efsanevi lideri Nogay Orakoğlu'nun soyundan olabileceğini gösterebilir. Bu durum göçebe birliğinin gelişmesinin başlangıcını işaret ediyordu.
Başlangıçta köy sakinleri 5.700 dönüm arazinin mülkiyetini aldı. Sonuç olarak, kişi başına düşen devasa arazi parçaları vardı - 46,7 desiyatin (1 desiyatin, hektardan biraz daha fazladır). Ancak yeni yerleşimler ve ardından uygun yaşam koşullarının sağladığı hızlı nüfus artışı, giderek arazilerin azalmasına neden oldu. Hayvan sayısı da oldukça yüksekti. 1885'te avlu başına ortalama hayvan sayısı şuydu: 1,6 at - 4,4 sığır - 16,1 koyun ve keçi.
Çevirmen notu: 1852'de 5.700 dönüm ekilebilir araziye ve 138 meraya sahip olan 304 erkek ve 289 kadın yaşıyordu; yaklaşık 200 at, 300 öküz, 260 inek, 6.000 koyun vardı.
Avdarma sakinlerinin göreceli refahı, ev inşa istatistikleriyle de kanıtlanmaktadır. Zaten 19. yüzyılın ortalarına kadar köyde 3 tanesi taştan, 68 tanesi tuğladan [Rusça: кирпич / kirpiç – tuğla] yapılmış (görünüşe göre kerpiçten [саманного] yani pişirilmemiş tuğladan) olduğu halde yalnızca 19 tane sazdan ve 16 tane çamurdan (чамурных / çamurnıh) ev vardı – en büyük yerleşim yerleri veya yerel taş sağlanarak yapılanlar dışında daha pahalı taş ve tuğla evlerin sayısının yüksekliğine ilişkin göstergelerdir. Bu durum muhtemelen Avdarma halkının yeniden yerleşim hareketlerine, çiftliklerin ve yan yerleşimlerin kurulmasına diğer birçok Bulgar ve Gagavuz kolonisinin sakinlerine göre daha az katıldığı gerçeğini açıklıyor. (Çevirmen notu: Kirpiç sözcüğü Rusça’da tuğla anlamı taşır. Anadolu’da Kerpiç, Rumence’de “Chirpici” olarak bilenen malzeme ise Rusça’da “Saman” veya “Samannogo” [саман / саманного] adıyla bilinir.)
1907'de köyün 1.900 nüfusu vardı ve bunların hepsi etnik Gagavuz kökenliydi. 1989 Tüm Birlik Nüfus Sayımına göre Avdarma'da 4.068 kişi yaşamaktaydı; bunların 3.861'i Gagavuz (%94.9), 27 Bulgar, 45 Moldovyalı, 53 Rus, 37 Ukraynalı ve 45 "diğer" olarak kaydedilmişti.
Yazan: Andrey Vasilyeviç Şabaşov (Андрей Васильевич Шабашов) - Ukrayna'da arkeoloji ve etnoloji bölümü profesörü - Bucak halkları (Gagavuz ve Bulgarlar) araştırmacısı.
Çeviren: Deniz Karakurt