Derleyen: Gülşat Beyşekova
Kırgızca’dan çeviren: Deniz Karakurt

Kırgızistan’daki Narın (Нарын) iline bağlı Kulanak (Куланак) köyünün tarihine dair efsaneler bulunmaktadır. Bunlardan bazıları hakkında bilgi verelim.

Kulanak Köyü çok eski zamanlardan beri insanların yaşadığı bir bölgedir. Köyün tarım ürünleri ve suyu boldur, havası oldukça temizdir.

Bu köyün tarihine dair efsanelerden birini köylülerden Muhambet Niyazakov anlatmıştır:

"Kulanak köyü sakiniyim. Babam Taştanbek (Таштанбек) şeceresini anlatırdı. Babamın bıraktığı şecere kitaplarını okuyarak Kulanak köyünü araştırıyorum. Babamın kitaplarına ve sözlerine göre Kulanak Irmağında eskiden ak kulanlar (ак куландар) yaşıyormuş. 1935'te bir Rus gezgin ve jeolog Tien-Şan (Тянь-Шань) vadisini araştırmış ve Kulanak'ın bir köy değil, yoğun bir orman olduğunu söylemiş. At-Başı (Ат-Башы) Irmağının kıyısı karanlık bir ormanmış. Sanırım 1860'larda Çeçey (Чечей) kabilesi Kulanak'a göç etmiş. Kulanak'a taşındıklarında büyük Taman (Таман) kabilesinden 15 aile oradaymış. Bundan sonra köye bir Çin (Кытай / Kıtay) kabilesi gelmiş, dolayısıyla "Çin-Çeçey kardeş" («Кытай-Чечей бир тууган / Kıtay-Çeçey bir tuugan») deyimi de muhtemelen buradan geliyor," dedi görüşmecimiz konuşmasında.

Çevirmen notu: 1- Kırgızca’da Çin için Kıtay / Кытай sözcüğü kullanılır. 2- Aile veya bir evde yaşayan kişiler anlamında Tütün / Түтүн denilmektedir. Tütmek fiiliyle ilişkisi dikkate alındığında duman çıkan, içinde oturulan yer anlamıyla dolaylı olarak bağlantılı olduğu söylenebilir.

Okulda tarih öğretmeni olarak görev yapan Nurdinov Taalaybek'e "Görüşmecimizin söylediği gibi köyde beyaz kulanların olduğu gerçekten doğru mu?" sorusunu sorduğumuzda şu yanıtı aldık:
"Okulda tarih öğretmeni olarak çalışmaya başlayalı 29 yıl oldu. Ayrıca Kulanak köyü Meslek Lisesinde 12 yıl çalıştım. Yaşadığımız Kulanak vadisi çok eskiden beri yerleşim yeri olmuştur. Gerektiğinde Kulanak ismine Sayakbay Karalaev ve Sagınbay Orozbakov'un destanlarında da rastlamak mümkündür. Kulanak ismine dair iki rivayet vardır. Yöre halkına göre Kulanak vadisi eskiden çöldü, dağlar çam ve huş ağaçlarıyla kaplıydı ve o dönemde bu vadide yabani beyaz kulanlar yaşıyordu. O zamanlar beyaz kulanların varlığından dolayı halk ona "Kulanak" adını vermişti. Tarihçi Barthold'un eserinde de "kulanak" sözcüğünün "eski yer" (эски жер) anlamına geldiğine dair rivayetler bulunmaktadır. 1805-1807'de Rus krallığı Kazak-Rusları ilk köye yerleştirdi. İlk başta taşınanların sayısı 7-8 aile kadardı. 1916'da Kazak-Rus ailelerin sayısı yirmiye kadar çıktı. Daha sonra Ekim Devrimi'nin ardından Kırgızlar topraklarını Kazak-Ruslardan geri aldı ve Kırgızların Kulanak köyü kuruldu. Ardından 1950'li yılların başında ve 60'lı yılların sonlarında, Kulanak ilçesine bağlı şimdiki Narın ilçesinin bazı köyleri, Ak-Talaa (Ак- Талаа) ilçesinin bazı köyleri de Kulanak ilçesine bağlıydı. Bundan sonra Kulanak ilçesi kaldırılarak köye dönüştürüldü ve Narın ilçesine bağlandı. Öte yandan "Manas" destanında karşılaşılan yerler vardır: Manas Han anlatılanlara göre Çin'e giderken Talas'ı, Suusamyr'ı, Moldonun belini (Талас, Суусамыр, Молдонун белин) aşarak bizim soğuk geçidimiz (kapçıgay – geçit) Kulanak Vadisi'nden geçmiştir. Kulanak vadisinin güneyinde, Kara-Too / Кара-Тоо (Kara Dağ) dediğimiz ve At-Başı halkının Koşoy-Too / Кошой-Тоо (Koşoy Dağı) olarak adlandırdığı yerde kahraman Koşoy yaşıyordu," dedi Taalaybek Nurdinov.

Çevirmen notu: Kulan sözcüğü yaban eşeği anlamına gelir. Yazıda bu sözcüğün sonuna getirilen “-ak” ekinin beyaz renk ile ilişkisi kurularak ortaya çıkmış bir rivayet (belki halk etimolojisi) derlenmiştir. Ancak sondaki bu kısmın renk bir sözcük olan “ak” olmadığı, yalnızca bir ek olduğu varsayımı da dikkate alınmalıdır. Bu durumda Kulanak sözcüğü kulanların bulunduğu yer olarak anlaşılmalıdır. Ya da olası başka çözümlemeler yapılabilir. – Deniz Karakurt

Derleyen: Gülşat Beyşekova – Jamal Ulanbek kızı (Гүлшат Бейшекова – Жамал Уланбек кызы)
Kaynak kişiler:
1. Muhambet Niyazakov (Мухамбет Ниязаков)
2. Nurdinov Taalaybek (Нурдинов Таалайбек)

Yazı başlığı: Куланак айылынын кызыктуу тарыхы (Kulanak ayılının kızıktuu tarıhı)
Yayın yeri: Kyrgyzmedia web sitesi - 19 Ekim 2018

Kırgızca’dan çeviren: Deniz Karakurt