[Tatarca: Krujinyana / Кружиняна; Polonca: Kruszyniany; Rusça: Kruşinyanı / Крушиняны; Belarusça: Kruşınyanı / Крушыняны; Polonya Tatar Yazısı: كروـشـنيانِ / Kruşinyani]

İngilizce’den çeviren: Deniz Karakurt

Kruszyniany - Müslümanların, Katoliklerin ve Ortodoksların Birlikte Yaşadığı Bir Tatar Köyü

Kruszyniany, Polonya'nın kuzeydoğusunda, Belarus sınırına yakın küçük bir köydür. Köyün nüfusu 160 kişidir. Polonya haritasında özel bir yerdir. Burası genellikle üç büyük dinin birleştiği bir nokta olduğu için kültürel bir pota olarak adlandırılır: Müslümanlık, Katoliklik ve Ortodoks Kilisesi. Geçmişte Kruszyniany, öncelikle bir Lipka Tatar yerleşimiydi. Bugüne kadar, Tatarlar köydeki tek azınlık olarak kalmaya devam etmiştir.

"Tatar" adı başlangıçta Moğol kabilelerinden birine atıfta bulunuyordu ve Cengiz Han'ın muazzam imparatorluğunun kurulmasıyla birlikte isim tüm Moğol kabilelerini, ayrıca Türk kabilelerini ifade etmeye başladı. Tatarların cesareti Litvanya Büyük Dükleri (Grand Dukes of Lithuania) ve Polonya Kralları tarafından çok takdir edildi. Taç [İngilizce: Crown] (Polonya Krallığı) için ve Litvanya ordularında görev yapan Tatarlar asker maaşı alacaklardı. Devlet hazinesi boş olduğu için Kral Jan 3. Sobieski ödemeyi Tatar askerlerine toprak vererek yaptı. 17. yüzyılın sonunda, Tatar birliklerinden gelen askerler kraliyetin iktisadi yönetiminde bulunan köylere yerleştirildi.

Podlaçya [Podlakya – İngilizce: Podlachia; Polonca: Podlasie] köyleri olan Kruszyniany ve Bohoniki [Бохоники] en batıdaki Tatar yerleşim bölümleridir (orijinal metinde “island – ada” tabiri çevresinden etnik kopukluğu tanımlamak için kullanılmış). Tatarlar 1679'da Kruszyniany ve birkaç komşu köye yerleştiler. Kısa süre sonra bir mezarlık (mizar) ve bir cami ortaya çıktı. 2. Dünya Savaşı'ndan sonra, Polonya'nın doğu sınırının değişmesi sonucunda, çoğu Tatar yerleşim merkezleri, SSCB tarafından ilhak edilen toprakları arasındaydı ve bunlardan sadece bazıları Polonya'da kaldı.

Çevirmen notu: Her iki köyde de günümüzde Lipka Tatarcası unutulmuştur. Yalnızca günlük dil içerisinde kullanılan bazı kelimeler kalmıştır. Tatar mutfağının yemekleri yapılmaya devam etmektedir. Yerel inanışa göre Ozierany göletinde karanlık, aysız gecelerde Loboda adında yılana benzer bir yaratık görülebiliyormuş. Ayrıca Kuwas adı verilen bir şeytani varlığa da inanılmaktaymış. Fakat bu inanışların doğrudan Tatar kültüründen kaynaklandığına dair bağ zayıftır. 

Şu anda, yaklaşık 4bin Tatar kökenli nüfus bulunmaktadır (Çevirmen notu: Polonya’nın geneli kastediliyor olmalı, ancak verilen sayı bu durumda hatalı olacaktır. Çünkü istatistik kaynaklarındaki verilere göre gerçek nüfusları bunun yarısı kadardır. Bu nedenle bu sayının aslında Lipka Tatarlarının yaşadığı Polonya, Litvanya ve Belarus topraklarından bazı yörelerinde içinde bulunduğu bir bölgedeki nüfus için daha doğru olacağı ifade edilebilir). Polonya'daki en büyük Tatar yerleşim merkezi Bialystok'tur. Burası Müslüman Din Birliği'nin yetkililerinin merkezidir. Polonyalı Tatarlar, bir etnik grup veya belki de ulusal azınlık izleri olmayan yalnızca bir etnografik birlik oluştururlar. Kendilerini sadece Polonya Cumhuriyeti vatandaşları olarak değil aynı zamanda Polonyalılar - Tatar kökenli Polonyalılar olarak da görürler.

Çevirmen notu: Kruszyniany köyünün yıllar içindeki değişen verilerine göre 150 – 250 arası bir nüfus yaşadığı anlaşılmaktadır. Bialystok şehri ile köyün arası ise 55 km (araçla yaklaşık 1 saat) kadardır.

Kruszyniany'nin en önemli ilgi çekici yerleri 18. yüzyıldan kalma tarihi ahşap cami (Polonya'daki en eski iki camiden biri) ve Mizar'dır (Müslüman mezarlığı). Kral Jan 3. Sobieski tarafından buraya yerleştirilen 300 yıldan uzun bir süre önce yaşamış ilk Tatarları anımsatırlar. Yerel geleneğe göre, Kruszyniany'deki cami Krzeczowski ailesinin son üyesi tarafından kurulmuştur. İki kule minaresi ve bir köşk minaresi (signature minaret) olan dikdörtgen bir plan üzerine inşa edilen ahşap cami, muhtemelen 18. yüzyılın ikinci yarısından kalmadır. Kruszyniany'deki cami unsurlarının (equipment – donatılar) bir kısmı savaş sırasında çalınmıştır. Caminin iki ayrı girişi vardır, biri mihrap, minber ve galeri bulunan erkekler odasına, diğeri ise kadınlar bölümüne açılır. Bina, taş bir duvarla çevrili asırlık ağaçların arasında durmaktadır.

Camiden yaklaşık 100 metre uzaklıkta, kumlu bir tepede, uzun yaşlı ağaçların arasında uzanan bir Mizar (mezarlık) vardır. Devasa taşlardan yapılmış bir duvarla çevrilidir. Orada bulunan en eski mezar taşı 1744 yılına aittir. Polonya-Litvanya devletinde Tatar mezar taşlarındaki ilk yazıtlar 18. yüzyıla kadar ortaya çıkmamıştır. Yazılar her zaman ölen kişinin baş tarafında bulunan taşlarda yer alırdı. Bunlar Arap alfabesiyle yazılmış Arapça, Lehçe veya Rusça metinlerdi. Çoğunlukla Kuran'dan alıntılar yapılırdı. Birçok mezar taşında ölen kişinin isimleri Kiril alfabesiyle yazılmıştır. Bu, bölünme zamanlarından sonra kalan bir hatıra ve 19. yüzyılın ikinci yarısında Tatarların ayinler sırasında ve mezar taşı yazıtlarında Lehçe [Polonca] kullanmalarına izin verilmediği dönemde zirveye çıkan ve Çarlar tarafından yürütülen Ruslaştırmanın bir etkisidir.

Kruszyniany, 20 Kasım 2012'de Polonya'nın resmi ulusal Tarihi Anıtlarından (Lehçe: Pomnik Historii) biri olarak adlandırıldı. Bu özel yeri belirlemek için Kruszyniany'de evrensel güzergah (ecumenical route – ekümenik rota) oluşturuldu. Bunun dışında birçok rota ile doğa ve kültür yolu bulunmaktadır. Ayrıca "Tatar Yurt" restoranında gerçek Tatar mutfağını deneyebilirsiniz.

Tatar Yurdu - geçmişte Tatarlar tarafından mesken olarak kullanılan çadırdır.

Kaynak: “Fotogeograf.blogspot” adresindeki “Photo(Geo)grapher” adlı kişisel web sayfası; Başlık: Kruszyniany - Tatar village where Muslims, Catholics and Orthodox live together (Kruszyniany - Müslümanların, Katoliklerin ve Ortodoksların birlikte yaşadığı bir Tatar köyü); Yayın Tarihi: 15 Haziran 2016. (Yazarın soyad bilgisi mevcut değil. Polonya’da yaşadığı ve adının Jarek olduğu belirtilmiş. Alıntı: “My name is Jarek and I live in Poland. I try to capture with my camera a beauty of world around me. I love capturing landscapes, cityscapes, wildlife and just being outdoors. I invite you into my world, and hope that my work will engage you...”)

İngilizce’den çeviren: Deniz Karakurt