Kaynak Kişi: Tınçtıkbek Çorotegin
Derleyen / Çeviren: Deniz Karakurt

Mantış (Мантыш) köyü, Kırgızistan'ın Narın (Нарын) vilayetinin Koçkor (Кочкор) İlçesi'ne bağlıdır. Kara-Suu (Кара-Суу) kırsal bölgesi içindedir. Köyün yakınlarında aynı adı taşıyan bir dağ ve alçak bir yayla bulunur. Dağın iki bölgesi vardır: Çon Mantış (Чоң Мантыш) ve Çolok Mantış (Чолок Мантыш). Mantış köyü, Süyök (Сүйөк) ırmağının sağ kıyısında, Karakol (Каракол) ırmağının kavuştuğu noktada yer almaktadır.

1920'lere kadar köy halkı, Süyök ırmağı kıyılarında hayvancılık için elverişli, güneşli kışlama alanlarına yerleşerek yaşıyordu. 20. yüzyılın başlarında Sayak (Саяк) kabilesinin Kokmee (Көкмээ) ve Katagan (Катаган) boyları başlıca yerleşimcilerdi.

Köyün yukarısına doğru ırmak boyunca yürürseniz, Süyök’in orta yaylalarına kadar akarsuyun her iki yakasında kışlakların kalıntılarını görürsünüz. Eskiden halk yaz aylarında Süyök’in uçsuz bucaksız yaylalarına çıkarmış.

Çoğu kişi bu akarsuyun adının Söök (Сөөк) olduğunu söylüyor. Ancak doğrusu Süyök (Сүйөк) şeklindedir. (Derlemeci notu: Her iki sözcük de farklı Türk dillerinde "kemik anlamı taşır.) Yukarıdan bakıldığında (ya da haritada bakarak hayal ettiğinizde), Süyök ırmağı tüm Koçkor Vadisi'ni ayakta tutan bir kemik gibi görünüyor.

Mantış hakkında ilk bilgiler Ken Jumgal'ın efsanevi kahramanı Tooke uulu Bayzak (Тооке уулу Байзак – Tooke oğlu Bayzak) ile ilgili anlatılanlardan geliyor.

Derlemeci notu: Ken Jumgal / Кең Жумгал – bir bölgenin adıdır. Eski adı Jumgal olan Çayek / Чаек köyü şimdiki Jumgal ilçesinin en önemli köyüdür. Bu bölge geniş olarak düşünüldüğüne tarihsel olarak Mantış köyünün de içinde yer aldığı veya yakın bir komşusu olduğu anlaşılmaktadır. Bu bölge halk arasında Kahraman Bayzak'ın doğum yeri olarak bilinir.

1880'li yıllarda Bayzak Baatır (Байзак баатыр) adlı kişinin Rusya ile Çin arasındaki sınırın belirlenmesi çalışmalarına yerel uzman olarak katıldığı söylenmektedir. O dönemde belirlenen sınır, bugün Çin ile Kırgızistan arasındaki sınırdır.

Derlemeci notu: Bahsedilen Ken Jumgal bölgesi ile Kırgızistan-Çin sınırı aslında çok da yakın bir mesafede değildir. Ancak Bayzak’ın 1827 (veya 1833) yılında doğup 7.09.1914 tarihinde ölmüş gerçek bir kişi olduğu ve bahsedilen sınır tespit çalışmalarına katıldığı bilinmektedir. Kayırma / Кайырма köyüne onun adı verilmiş ve yakınlarda bir tepecik üzerine bir kümbet inşa edilmiştir (Байзак Баатыр Күмбөзү / Bayzak Baatır Kümbözü).

Sınır tespiti çalışmaları sırasında Bayzak Baatır, eskiden Bugu-Sarıbağış (Бугу-Сарыбагыш) savaşından sonra Çin topraklarına göç ettirilen Bugu halkının bir kısmının Kırgız topraklarına geri dönmelerini önerdi. Çin ile Rusya arasındaki sınırın belirlenmesinin ardından sınırın her iki tarafında da asker bulunacağını, insanların eskisi gibi rahat hareket edemeyeceğini anlattı. Bugular, "Nereye gidiyoruz, Sarıbağışlar eski topraklarımızı ele geçirdiler?" dediğinde, Bayzak onlara; "Toprakları yeniden paylaştıracağız ve hepinizi yerleşik hayata geçireceğiz," dedi.

Bayzak'a göre Rus yönetimi, Sarıbağış'ları yörede Kemin ve Koçkor'a yerleştirecek, daha evvel Koçkor'u işgal etmiş olan Sayaklar'ı ise gölün iki yakasında ve Jumgal'da toprakla ödüllendirecekti. Daha önce kendilerine ait bir yerleri olmayan, değişik yerlerde ve farklı halklar arasında yaşayan Azık kabilelerini Koçkor'da toplayıp Kara-Kujur (Кара-Кужур) ırmağının kıyılarından Kızart'ın (Кызарт) beline kadar yerleştirdiler. Mantış'ın bulunduğu Süyök ırmağının sağ kıyısı aynı zamanda Azık (Азык) kabilelerine geçit olacaktı.

Bunun üzerine Azık kabilesinin ileri gelenleri; "Geriye kalan topraklar bize yeter, burası size kalsın" diyerek “kol keseriniz bolsun / кол кесериңиз болсун – el satırınız olsun” deyip o bölgeyi Bayzak'a bağışladılar. Mantış bölgesindeki Sayaklar böylece Jumgal'a göç etmeden kalmış oldular.

Derlemeci notu: Kol Keser – bahşiş, bağış veya mal olarak (ayni) verilen ücret anlamında. Kavram aslında kasaplara verilen etin bir kısmını tanımlar. Geleneksel olarak, evlere veya çiftliklere yardım etmeye gelen hiç kimse ücret almadan gönderilmezdi. "Kol keser" sözcüğü “el satırı” demektir, bazen et kesen, doğrayan kişi anlamında da kullanılır. Kasap için yaptığı iş karşılığında para yerine etin bir kısmı verilirdi. Bir başka görüşe göre, et doğrarken bir kimsenin eli kesilirse bedeli ödenirdi.

Günümüzde Mantış köyünde, eski çağlardan beri bölgede yaşayan Sayak kabilesinin soyundan gelenler ve Katagan kabilesi yaşamaktadır.

1949 yılında Çin'de bulunan Kırgızların ve Uygurların isterlerse SSCB'ye göç etmelerine izin verildi. Daha sonra Koçkor ilçesinin hayvancılık bölgesi olan Kızıl-Döbö, Kara-Moynok (Кызыл-Дөбө, Кара-Мойнок) ve Mantış köylerine Çin'den gelen Çerik (Черик) kabilesinin temsilcileri yerleştirildi. O tarihten bu yana Mantış'te de Çerikler yaşamaktadır. Yerlilerle evlenip evlendiler, birbirlerine karıştılar.

Sovyet döneminde Mantış köyünde sovhoz (devlet çiftliği) merkezi ile makine ve traktör garajı bulunuyordu ve hayat çok hareketliydi. Bu devlet çiftliği 1958 yılında kurulmuştur. Bir zamanlar bu devlet çiftliği Koçkor ilçesinin üretiminin yüzde 33'ünü karşılıyordu.

Kaynak Kişi: Тынчтыкбек Чоротегин / Tınçtıkbek Çorotegin
Derleyen / Çeviren: Deniz Karakurt