Çeviren: Deniz Karakurt
Kaynak Kişiler: 1. Arnold Plesse 2. Rudi Mark 3. Christian Ostersehlte
Jedutenhügel (ayrıca Jedutenberg veya Jodutenberg), Almanya’nın Niedersachsen (Aşağı Saksonya) bölgesinde Friesland, Wesermarsch ve Cuxhaven ilçeleri ile Bremerhaven şehrinde bulunan yığma toprak tepelerdir (bazı görüşlere göre ilkel bir anıt türüdür). Yükseklikleri 6 metreye, çapları ise 30 metreye kadar ulaşabilen yapay olarak yükseltilmiş höyüklerin oluşturulma amaçları ve işlevleri belirsizdir. [-hügel: tepe, -berg: dağ]
Bu tür tepelerden ilk kez 1923'te bir makalede bahseden kişi, Bremerhaven'de yaşamış olan Heinrich Lübben adlı bir öğretmendir. Tepelerin ne amaçla oluşturulduklarına ilgin olarak; yargılama yeri olarak kullanıldıkları, kara ve denizden görülebilen yol işaretleri oldukları, gözetleme kuleleri veya halkın tehlikelere karşı uyarılmaları amacıyla yapıldıkları yönünde farklı yorumlar bulunmaktadır. Düşman yaklaştığında tepeden uyarı ateşi yakılarak geniş bir bölgedeki nüfus uyarılabilirdi. Bu varsayım anlaşılabilirdir, çünkü Vikingler gemilerle Kral Şarlman zamanında Butjadingen kıyılarını sık sık ziyaret ediyorlardı (Charlemagne – Latince: Carolus Magnus, Almanca: Karl der Große / Büyük Karl; Karolenj İmparatorluğu hükümdarı). Halk arasında buraların birer mezar yeri olduğu da düşünülmektedir. Günümüzde bu tepeler sıklıkla kızak pisti olarak kullanılıyor.
Polen analizleri (Palinoloji bilim dalı), Bremerhaven’ın Wulsdorf (Wulsdörp) semtindeki höyüğün yaşı hakkında bazı bilgiler vermektedir. Değişik derinliklerden alınan toprak örneklerinde karabuğday poleni bulunmuştur. Karabuğday ilk kez 1380 yılında Aşağı Saksonya'da görülmüştür. Ağaç polenlerine neredeyse hiç rastlanmamıştır. MS 1000’li yıllara kadar bölge yoğun ormanlık olduğundan, tepenin daha sonra doldurulmuş olduğu tahmin edilmektedir. Numunelerde tespit edilen yoğun miktarda funda poleni de bunu destekler niteliktedir. Bu veriler çevredeki alanda ormansızlaşma gerçekleştiğine yorumlanabilir.
Jeduten sözcüğünün etimolojisi ile ilgili olarak Karl Sichart, diğer hususlarla birlikte Sachsenspiegel'de kanunlaştırılan Jedutengeschrei (Jeduten çığlığı) olarak adlandırılan “Wapent jo, dute ...” (“Silahlanın ey millet...”) ifadesinden kaynaklandığını belirtmiştir. Bu (savcılar açısından) suçüstü yakalanan bir suçluya karşı “bağıran mahkeme” (Schreigerichts) kurmak için gerekli bir ön koşuldu, ancak genel olarak silahlı kuvvetlerin harekete geçirilmesi için (bağlayıcı) bir çağrıyı temsil ediyordu.
Ek bilgi: Sachsenspiegel / Sassenspegel – 1220 ile 1235 yılları arasında yazılmış bir hukuk kitabıdır.
Çevirmen açıklaması: Jedute/Jodute sözcüğünün anlamı üzerine başka farklı açıklamalar da vardır. Ancak hiçbirisi kesinlik kazanmış değildir. Yakınlardaki Braunschweig şehrinde Jodutenstrasse (Jedutenstrasse / Jedoutenstrasse) adlı bir sokak vardır. Bu sokağın adının nereden kaynaklandığına dair değişik görüşler ileri sürülmüştür. Buraya gelerek yerleşen şövalyelerin silahlarının saklandığı evlerden dolayı bu ismin verildiği ve sözcüğün “silah” manası taşıdığı iddia edilmektedir. Başka bir söylenti ise yakınlardaki Ritterstraße (şövalye sokağı) ve civarındaki şövalyelerin hizmetkarlarının bu Jedutenstrasse adlı sokakta yaşadıklarına dairdir. Braunschweig'da sıradan insanlar (yani şövalyelere göre uşakları) için kullanılan eski bir tabirin “Gedudde” olduğu söylenmektedir. Bu sözcük evrilerek Jedute biçimine dönüşmüştür. Ayrıca mahkeme çağrısı olduğu görüşü de vardır. Bunlara ek olarak yargılama ile ilişkili Jedutenstein adı verilen bir taşın bulunduğu hakkında zayıf rivayetlere de rastlanmaktadır [-stein: taş].
Konumlar: Bu tepeler Aşağı ve Dış Weser'in (Unter- und Außenweser) her iki yakasında bulunur. Yüzyıllar boyunca pek çoğunun yıkıldığı varsayılmaktadır.
- Var olanlar
* Grebswarden (Nordenham / Wesermarsch) – Höyük yerleşim yerinin kuzeyindeki bir ağaç topluluğunun içinde yer almaktadır. Üzerinde Birinci Dünya Savaşı'nda şehit düşenler için bir anıt dikilmiş olup, buraya doğru bir patika yolu bulunmaktadır.
* Jeringhave (Varel / Frizya) – Federal Otoyol 69'un (Bundesstrasse 69) Rotenhahn'a giden kavşağında bir höyük bulunmaktadır. Doğal bir yükseltinin üzerinde yer alan, yüksek ve sarp tepenin çapı 17 m, yüksekliği ise 3,5 m'dir.
* Langen (Geestland / Cuxhaven) – Debstedter Strasse'deki mezarlığın güneybatı köşesindeki höyük Paasch Berg adıyla bilinir. 1906 yılında inşa edilen mezarlık, günümüzde koruma altında olan bir alandır.
* Schmalenfleth (Brake / Wesermarsch) – Köyün güney ucunda, çapı yaklaşık 30 m olan 4 m yüksekliğinde bir höyük bulunmaktadır.
* Volkers (Nordenham / Wesermarsch) – Çiftlikler yerleşiminin (Bauerschaft) güneybatı kıyısında nispeten küçük bir höyük yer almaktadır.
* Wulsdorf (Jedutenberg / Bremerhaven) – Aynı adlı “Am Jedutenberg” caddesinde, yaklaşık 48 metre uzunluğunda, 23 metre genişliğinde ve 6 metre yüksekliğindedir. Fransa-Prusya Savaşı'ndan sonra en yüksek noktasına bir anıt dikildi. Hemen yakınında ayrı bir çan kulesi bulunan Dionysius Kilisesi yer almaktadır.
- Yokolmuş olanlar
* Ellwürden (Nordenham / Wesermarsch) – Panzenberg olarak bilinen höyük 1930 yılı civarında yıkıldı. Köyde “Am Panzenberg” çıkmaz sokağı bulunmaktadır.
* Lehe (Jedutenberg / Bremerhaven) – Muhtemelen Leher Altmarkt'ın inşası için 1883'te yıkıldı, (Weyeberg, Weihnachtsmannberg veya Buddelberg olarak da biliniyordu).
* Spaden (Schiffdorf / Cuxhaven) – “Am Jedutenhügel” sokağı, muhtemelen yeni konut alanının geliştirilmesiyle bağlantılı olarak düzleştirilen eski Jedutenhügel'i anımsatıyor.
* Eduard Krüger ayrıca Beckum, Isens, Tossens ve Waddens yerleşim yerlerindeki höyüklerden bahsetmektedir.
Yazan / Kaynak Kişi: Arnold Plesse
Jedutenberg
Aşağı Weser bölgesindeki (Unterweserraum) Geest-kıyısı (Geestrand) ilginç yapay höyüklerden oluşan bir diziyle kaplıdır. Bu tepeler Bremerhaven'ın Lehe ve Wulsdorf semtlerinde günümüzde açıkça Jedutenberge olarak adlandırılmaktadır. Bu bölgede bulunan toprak yığınları yaygın olarak Jedutenberge olarak bilinir, ancak yerel olarak farklı adlara sahip olanlar da vardır. Örneğin: Löhberg – Schiffdorf / Spaden’de, Paschberg (Osterberg) – Langen'de, Panzenberg – Ellwürden'de ve Bremen'de, Türlürsberg – Bramstedt'te, Plitenberg – Leer’de.
Yerel saygın tarihçiler, bu höyüklerin bir zamanlar hangi amaçla inşa edildiği ve asıl amaçları ortadan kalktıktan sonra başka hangi amaçlara hizmet etmiş olabilecekleri sorusuna cevap verirken farklı bakış açılarına sahiptirler. Çoğunluğu kendilerinin şu görüşlerde olduklarını söylüyorlar:
- Frank Krallığı döneminde (fränkischer Zeit) Vikinglerin deniz saldırılarına karşı uyarıda bulunmak için nöbetçi kulübeleri (Wachposten) olarak kullanılmışlardır.
- Gemi taşımacılığı (Schifffahrt) için kullanılan yer işaretlerine (Landmarkierungen – nirengi noktaları, sınır işaretleri) ait konumlar (Standorte) olarak. Frank dönemindeki nöbetçi kulübelerinin konumlarının daha sonra yer işaretlerine dönüştürülmüş olması ihtimali de göz ardı edilemez. (Çevirmen notu: Buralar böylece daha da sonradan simgesel alanlara / yapılara dönüşmüş olmalıdır.)
Bu tepelerin asıl amacını yalnızca Jedutenberg ismiyle açıklamak isteyen yerel tarihçiler, bu tepelerin antik çağlardan beri Jeduten kültünün / inancının (Jedutenkults) geliştirilmesi (Pflege – sürdürülmesi) amaçlı yerler olduğu görüşünü benimsiyorlar. O kadar ki, bu varsayım için, bu put kültünün / inancının (Götzenkult) Hıristiyanlık öncesi dönemlerde burada uygulandığına dair kesin bir kanıt olmasa bile...
- Sachsenspiegel'e göre, eylemle işlenen bir suçu cezalandırmak amaçlı "Schreigericht" (Bağıran Mahkeme) kurmak için vazgeçilmez bir ön koşul olarak "Jedutengeschrei" (Jeduten Çığlığı).
- Jeduten'in ihtiyaç ve tehlike zamanlarında yardım için ve olağanüstü durumlarda dehşet ifadesi olarak çağrılması.
Bunlar Ortaçağ'ın sonuna kadar belgelenmiştir.
Yazan: Rudi Mark
Wulsdorf'ta Jedutenberg üzerindeki savaş anıtı (1870/71)
Jeduten veya Jodutenberg, genellikle idamların “Jodutenruf” (Jeduten çağrısı) adı altında gerçekleştirildiği ortaçağ mahkeme alanı olarak anlaşılır; örneğin, Bremen'deki Doventor'un önündeki bir kumul tepesi bu adı taşıyordu. Wulsdorf'taki Jedutenberg, kökeni (muhtemelen Ortaçağ'ın başlarında) henüz yeterince açıklığa kavuşturulmamış, insan eliyle oluşturulmuş yapay bir tepedir. Yaygın bir varsayım, dağın Şarlman zamanında (yaklaşık MS 800 yılı) kıyıları korumak amacıyla inşa edildiğidir. Düşman (bu durumda çoğunlukla Vikingler) yaklaştığında, bu yükseklikten uyarı ateşi yakılabilir ve bu da geniş bir bölgedeki nüfusu uyarabilirdi. Diğer varsayımlar, sadece isme dayanarak bir mahkeme veya ibadethanenin varlığını ön sürmektedirler. 1870-1871 Fransa-Prusya Savaşı'ndan sonra şehit düşen askerler için bir anıt dikildi. Bugünkü işlevi ise bunlarla pek alakalı değildir: Kışın Jedutenberg, kızakla kaymak için popüler bir pist işlevi görüyor.
Yazan: Christian Ostersehlte
Alıntılar (bazı sözlüklerdeki ve ansiklopedik eserlerdeki açıklamalar şu şekildedir):
1) Jodúte – Yüksek Almanca'da artık kullanılmayan ve yalnızca Aşağı Saksonca'da rastlanan; “bağırmak” ve “haykırmak” gibi bir anlama gelen bir kelimedir. Ayrıca Wachter'in, Frischen'in ve Haltausen'in sözlüklerinde ve Bremisch-Nieders sözlüğünde görülebilir. Fiil olarak: Jadut. (Kaynak: Johann Christoph Adelung – Yüksek Alman Lehçesinin Dilbilgisi Eleştirel Sözlüğü, Cilt 2. Leipzig 1796, s. 1437 / Grammatisch-kritisches Wörterbuch der Hochdeutschen Mundart, Band 2. Leipzig 1796, S. 1437)
2) To jodute (Freybe, Redentiner Spiel, 434, 550) – Karanlık Eski Sakson savaş narasıdır. (Grimm, Rechtsalt, 876.) Bu, silahlanma çağrısı (ad arma) narasıydı. Pomeranyalılar hâlâ "jodute" diye seslenme geleneğine sahipler ve bu ifade Ortaçağ'da İsveç'e kadar biliniyordu. Yorumu henüz yeterince kesinleşmedi, muhtemelen = trahite foras. (Kaynak: Karl Friedrich Wilhelm Wander – Alman Atasözleri Sözlüğü, Cilt 2. Leipzig 1870 / Deutsches Sprichwörter-Lexikon, Band 2. Leipzig 1870)
3) Jodute (Tiodute, Ziojodute) – İskandinav tanrılarının sembolü, askeri amblem ve savaş narası, muhtemelen antik yazarların daha önce bahsettiği Cermen kabilelerinin kılıç-mızrağı [Schwertpfahl], sapı yukarı dönük bir kılıç biçimindedir. Jodut ve Jedut, Bremen ve Frizyalıların savaş narasıydı ve Lübeck ve Wismar şehir yasalarında, geceleri izinsiz Jodut çağrıları cezalandırılıyordu. Bkz. Petersen, Zioter (Zeter) ve Almanlar arasında savaş ve hukuk tanrısı Tiodute – Alman Tarihi Araştırmaları, Cilt 6, Göttingen, 1866. (Kaynak: Meyers Büyük Konuşma Sözlüğü, Cilt 10. Leipzig 1907, s. 264 / Meyers Großes Konversations-Lexikon, Band 10. Leipzig 1907, S. 264)
4) Jodute kelimesi, aciliyet ve yardım çağrısı yapan eski 'thtiod ute' veya 'diot ut' ifadesinin kısaltmasıdır [ki bu da] 'Halk dışarı!' anlamına gelir. (Kaynak: Braunschweig şehrindeki sokak isimleri. s. 51, 1904 / Heinrich Meier – Die Straßennamen der Stadt Braunschweig. S. 51, 1904)
Çeviren: Deniz Karakurt
