Yazan: Patimat Talkanov – Ramazan Talkanov kardeşler.

Çevirmen notu: Dargva kökenli bir halkın yaşadığı Dağıstan'daki Çudahar köyünün kuruluşu ve adına dair birkaç rivayet vardır. Bunlardan birisi ilginç bir biçimde Türkçe ile ilişkilidir. Aşağıdaki bölüm Talkanov kardeşlerin yazdığı ve çevirisini yaptığım uzun bir yazıdan alıntıdır. (Deniz Karakurt)

Çudahar (Tsudakhar / Rusça: Цудахар; Dargwaca: Цӏудахъар) köyü, Rusya'ya bağlı Dağıstan Özerk Cumhuriyeti'nin ortasında yer alır. Nüfusu günümüzde 3bin kişinin altındadır.

Bir efsaneye göre, yakındaki Hacal-mahi köyünde, bir şelalenin olduğu kayalardan birinin üzerinde "Suahar" adlı bir yerleşim vardı. Suahar sakinleri, hükümdar Talkhan’ın zulmünden öfkelenerek, aileler halinde yeni bir yerleşim yeri aramak için ayrıldılar. İlk başta köyden, iki erkek kardeş ve bir kızkardeş yanlarında bir arkadaşları ile birlikte ayrıldılar. Eski Çudahar'ın bir yerinde durup Lak’ların yöneticisinden izin istediler (burası Dağıstan halklarından biri olan Lak’ların toprağıydı), sonra bir köy kurdular.

Ayrıca Çudahar isminin, şimdiki Hacal-mahi köyü yakınındaki şelaledeki bir kayanın tepesinde bulunan Suahar köyünün adından geldiğine dair bir rivayet de vardır. Türkçe'de "Suahar" (su – akar) şelale anlamına gelir.

Yazan: Patimat Talkanov – Ramazan Talkanov kardeşler.

Çevirmen notu: Su Ahar sözcüğünün bileşiminin Çudahar biçimine dönüştüğünün kabul edilmesi durumunda aradaki -d ekinin açıklanabilmesi gerekmektedir. Düşük bir olasılık da olsa Süd-ahar biçiminin var olduğu varsayılabilir. Türkçe'de suyun mitolojik olarak süt ile ilişkilendirilmesine kimi zaman rastlanır. Ayrıca bu iki sözcükte etimolojik açıdan köken ortaklığı da bulunur.

Ek bilgi: Köy ahalisi tarihte iki büyük sürgün yaşamıştır. İlk sürgünde 1860'lı yıllardan sonra Arslan Kadı önderliğinde Türkiye'ye göçerek Sivas'ın Yıldızeli yöresine yerleşmişlerdir. Kurdukları köyde onun soyundan gelen kişiler yaşamıştır. İkinci sürgünden sonra ise pek çok Çudaharlı aile göç etmiş oldukları Kırgızistan'ın Bişkek kentinde halen yaşamaya devam etmektedirler.

Dağıstan'ı 17. yüzyılda ziyaret eden Türk seyyah Evliya Çelebi, Çudahar hakkında şunları yazmıştır: "Sudaker, üç yüz ev, bir cami, iki han ve bir hamam ile rahat bir köydür. Burası büyük bir ülkedir ve bağımsız bir hanlıktır."

Çevirmen açıklaması: Patimat Talkanov (kız) ve Ramazan Talkanov (erkek) kardeşlerin 2001 yılında yazdıkları inceleme yazısı uzunca bir süre elimde bekledikten sonra 2019 yılında Türkçe'ye çevirisini yaptım. Ancak yayınlama fırsatını yeni buldum. Talkanov kardeşler yazıyı hazırladıkları dönemde Kırgızistan'da Türk üniversitesinde yükseköğrenim görmüşlerdir. (Deniz Karakurt)

Çudahar köyüne dair çevirisini yapmış olduğum yazının tamamını kitapçık olarak (Türkçe / İngilizce / Rusça) yayınladım.