Yazan: Fedor Vasilyeviç Yazaci
Çeviren: Deniz Karakurt

Çevirmen açıklaması: Avdarma (Авдарма) köyü Moldova Cumhuriyeti’ne bağlı Gagavuz Özerk Bölgesi'nde yer almaktadır. Toplamda 3500 kadar olan nüfusun yaklaşık 3300 kişilik kısmı Gagavuzlardan oluşmaktadır; geri kalan 200 kişi ise Rus, Ukraynalı, Moldovalı, Bulgar ve Rumen azınlıktır. (Köyde sürekli yaşayanlar tahmini olarak 2500-2700 kişi kadardır). Köy ahalisinden Fedor Yazacı tarafından yazılmış olan metin köydeki Türkçe kökenli soyadlar hakkında kısa da olsa bilgi vermesi açısından konuyla ilgilenenler için yarar sağlayacaktır. Kendisine teşekkürlerimle.
( - Deniz Karakurt)

Bu konunun incelenmesi, yazının zamanla değişmeden kalması açısından ilgi çekicidir. Soyadı taşıyanların köklerini kolayca bulabilmeleri ve atalarını tanıyabilmeleri için buna ihtiyaçları vardır. Yani soyadlarının çoğu pratikte hiçbir değişiklik yapılmadan yazımda kalmıştır.

Ancak bu soyadların taşıyıcıları tarafından telaffuz edilme biçimlerinde önemli ölçüde farklılaşma gerçekleşenler de vardır. 100-200 yıl önce okuma yazma bilen çok az insan vardı ve soyadlarını başkaları yazıyordu (Çevirmen notu: Nüfus memurları kastedilmekte). Onları başlangıçta nasıl yazdılarsa öylece olduğu gibi kaldılar. Yani “Gargalık” (Гаргалык) soyadı 19. yüzyılda “Kargalık” (Каргалык) olarak yazılmıştır. Başka bir örnek: “Gümüşlü” (Гюмюшлю) soyadı “Gimişli” (Гимишли) olarak yazılmıştır.

Değişikliğe uğrayan “Yazaci” (Язаджи) soyadı 19. yüzyılda bu şekilde yazıldı, ancak bir süre sonra Gagavuz halkından okuma yazma bilenlerin gelmesiyle onu Gagavuz dilindeki telaffuzuna yakın olarak “Yazıci” (Языджи) biçiminde yazmaya başladılar (bu sözcük “katip – писарь / pisar” anlamına gelir). Ancak artık belgelerde soyadlarının yazılışını değiştirmenin bir yolu yok çünkü bu birkaç nesil boyunca böylece sürdü.

Örneğin: şu anda “Khor” (Хор - Hor) köyünde bulunan başka bir soyadı; 19. yüzyılın sonu ve 20. yüzyılın başında “Khoroglo” (Хорогло / Horoglo), daha önce ise “Khoroğlu” (Хороглу / Horoğlu) olarak yazılıyordu. Yani, Horoglo M.A. olarak doğan Hor'lu Mikhail Afanasyeviç.

Gördüğünüz gibi bazılarının isimleri yazım açısından değişirken bazılarının isimleri tamamen farklılaştı.

Aynı dönüşümler Çelengir (Челенгир) soyadında da yaşandı. 19. ve 20. yüzyıllarda soyadı “Çilengir”, “Çelengir”, “Çilingir” (Чиленгир, Челенгир, Чилингир) olarak yazılıyordu. Küçük farklılıklara rağmen bunların hepsi farklı soyadlardır. Bu soyadların taşıyıcıları doğrudan akrabalardır.

“Karayani” (Караяни) soyadı da çok ilginçtir. 1818 yılında Avdarma sakinleri listesinde yer almaktadır. Soyadı Kara (Кара), adı ise Yani (Яни) olarak kaydedilmiştir. Bugün köyde böyle bir soyadı yok ama Karayani soyadı var. Kara ve Yani'nin birleştirilmesiyle yeni bir soyadı elde edilmiştir. Karayani soyadının alışılmadık kökeni budur.

“Trandofilov” (Трандофилов) soyadında ise ilginç bir dönüşüm yaşanmış. 19. yüzyılın ikinci yarısında bazı belgelerde “Trandofilov” soyadı yerine tüm klanın “Mitiş” (Митиш) soyadıyla kaydedildiği görülüyor. Daha sonradan eski soyadı kullanılmaya tekrar başlanmış olsa da "Mitiş" bugüne kadar süregelen bir takma addır (Çevirmen notu: Sülale lakabıdır). Bunun neden böyle olduğunu belirlemek artık çok zor.

Avdarma köyünde “Kapsomun” (Капсомун) soyadını taşıyan kalabalık bir aile bulunmaktadır. Ancak ilginç bir şey var: 1945'te Avdarma köyünün sakini Kopsomun Pyotr Makaroviç (Копсомун Пётр-а Макарович-а) adlı kişinin savaşta öldüğüne dair bir bildirim kağıdı gelmiştir. Soyadı ise “Kapsamun” (Капсомун) yazmaktadır. Köyde başka Pyotr Makaroviç yoktu. Bu tam olarak o kişidir. Ancak bir harfi değiştirmek zaten farklı soyadlarından bahsetmek için geçerli bir nedendir. Ama yine de bunun tek ve aynı kişi olduğunu biliyor ve hatırlıyoruz. Zamanla ne olacak?

Bu, Avdarma köyündeki bazı ailelerin alışılmadık ve ilginç kaderidir. Bu bağlamda henüz araştırılacak ve genelleştirilecek çok şey var.

Yazan: Fedor Vasilyeviç Yazaci / Федор Васильевич Язаджи (Fyodor Vasilyevich Yazadzhi)
Çeviren: Deniz Karakurt

Orijinal metin dili: Rusça