Yazan / Kaynak Kişi: Marcus Buck
Çeviren: Deniz Karakurt

Açıklama: Kaynak kişiden alınan bu bilgiler Almanca ve Aşağı Saksonca (Niedersächsisch) dillerinde yaklaşık olarak aynı içerikle yazılmıştır. Marcus Buck yöreyi iyi tanıyan ve araştırmalar yapmış bir kişidir. Pek çok köy ve yerleşim birimi hakkında yazdığı incelemeler internet ansiklopedilerine de kendisi tarafından rumuz ad kullanarak yüklenmiştir.

Frelsdorf (Niederdeutsch / Aşağı Almanca: Frellsdorp) köyü Almanya’nın Aşağı Saksonya (Niedersachsen) eyaletinin Cuxhaven (Cuxhoben) ilçesindeki Beverstedt (Beverst) belediyesine bağlıdır. Bremerhaven’e yaklaşık 30 km (araçla 25 dk), Bremen’e yaklaşık 80 km (araçla 1 saat) uzaklıktadır.

Çevirmen notu: Niederdeutsch / Aşağı Almanca lehçesi – Almanya’nın kuzeyinde konuşulur. Coğrafi olarak kuzeyde (günümüzdeki genel kabul görmüş dünya haritalarına göre yukarda) olmasına karşın Aşağı (Nieder) olarak adlandırılmasının tarihi, kültürel ve jeolojik gerekçeleri vardır.

Köyün adı
Eski Saksonca’da rastlanan Frithila (bugünkü adıyla Friedel) adıyla ve barış anlamına gelen “Frithu” sözcüğü ile ilişkili olduğu düşünülmektedir (Çevirmen notu: Eski Saksonca günümüzde konuşulmayan bir Cermen dilidir). 1264 yılında Bremen Başpiskoposu Hildepold'a ait bir belgede ilk kez Fridlestorpe adıyla anılmıştır. Yer adının yazımı birçok kez değişmiştir. Barış ve koruma anlamlarını içeren “Fried” (Althochdeutsch / Eski Yüksek Almanca “Fridu”) sözcüğünden türemiş ve küçültme eki “-ilo” ile birleştirilerek “Fridilo” adı oluşmuştur. Yer adı bu biçimiyle 926 yılında kayıtlara geçmiştir. Aradaki d/t harfi sonradan kaybolmuştur. Kaynaklarda bu isim Fritilo, Frittilo, Frithelo, Friedelo ve Fredelo olarak da yer almaktadır (1280: Vrilestorpe, İsveç döneminde: Frillstorff, 1768: Freelsdorff). Ayrıca “-ilo” eki kelimenin sonunda vurgusuz bir şekilde bulunması nedeniyle zamanla zayıflayarak “-el” şekline dönüşmüştür. [Yer adı için alıntı: Jürgen Udolph (Yer adları araştırmacısı), Araştırma: Yer Adları - F harfine genel bakış – "Frelsdorf" / Jürgen Udolph (Der Ortsnamenforscher), Recherche: Ortsnamen - Übersicht für den Buchstaben F – "Frelsdorf"]

Arma
Frelsdorf belediye arması, Cuxhaven bölgesinde çok sayıda arma çizen Albert de Badrihaye (ölüm tarihi: 1976) tarafından tasarlanmıştır. Gümüş renkli taban üzerine, 6 tane altın meyvesi olan, gövdesinin etrafında altın bir halkanın bulunduğu kökleri görünen yeşil meşe ağacı biçimindedir. Brink'te (köy meydanı) yer alan yaşlı meşe ağacı belediyenin simgesidir. Geçmişte burada toplantılar yapıldığı, adalet divanının da burada toplandığı söyleniyor.

Çevirmen notu: Brink – Aşağı Almanca’da değişik yerleşim yerlerinde özellikle mevki isimlerinde tepe, yükselti, kıyı, akarsu yakası, köy meydanı, mezra (küçük köy) gibi anlamlarda kullanılan bir sözcüktür.

Yerleşim
Yerleşim alanına yayılmış çok sayıda bireysel çiftlik yapısı, öbeklenmiş konutlar ve dağınık evler vardır. Ayrıca geniş tarlalar ve meralar ile ormanlar, bataklıklar ve balık göletleri de bulunmaktadır.

Frelsdorf merkezi yerleşimine bağlı 3 mahalle daha vardır. Frelsdorfermühlen, Fortwiesen ve Thebüe.

Daha önce bağımsız olan Frelsdorfermühlen (Frellsdorpermöhlen) belediyesi 1 Nisan 1929'da Frelsdorf belediyesine bağlandı böylece köy arazisi genişledi. Frelsdorf, 1 Kasım 2011'de bağımsızlığını kaybetti ve o tarihten bu yana Beverstedt birleşik belediyesine bağlı bir köy oldu. (Çevirmen notu: Mühlen – Değirmenler anlamı taşır.) 1859'dan 1933'e kadar Frellsdorp'ta Geestensether Caddesi (Geestensether Strasse) üzerinde Hollanda tipi bir yel değirmeni bulunuyordu.

Tarih
Yöredeki buluntular arasında rastlanan aletler Frelsdorf bölgesinin Neolitik dönemden itibaren yerleşim yeri olduğunu göstermektedir. Daha sonraki bir döneme ait bronz kılıç ve balta ise sürülmüş bir mezar höyüğünde (Grabhügel – mezar tepesi, höyük) 1963 yılında bulunmuştur. Özellikle Frelsdorfermühlen bölgesinde bulunan yaklaşık bir düzine kadar höyük bu erken yerleşimin varlığını göstermektedir. 1910 yılı civarında belediye sınırları içerisinde 36 adet höyük ve bir küp mezarlığı (Urnenfriedhof) bulunmaktaydı. Bugün Frelsdorf - Heinschenwalde yürüyüş parkuru yakınlarında iyi korunmuş üç höyük bulunmaktadır; en büyüğü olan Bickersberg, belediye sınırına yakın parkur üzerinde yer almaktadır. Frelsdorf megalitik mezarı ise 19. veya 20. yüzyılın başlarında yıkılmıştır.

Frelsdorf'un önemli bir özelliği eski Brink kooperatifiydi. Ağılların çiftlik mülklerine ait olduğu komşu topluluklardan farklı olarak, Frelsdorf'ta 17. yüzyılın ortalarından 20. yüzyılın ortalarına kadar ortak bir koyun sürüsü, bir çoban, ağıllar ve tahıl ambarları bulunan bir Brink kooperatifi işletildi. Kuzey Almanya'da ticari yapıların konut yapılarından ayrılması ilk kez görülüyordu. Bu kompleksin bir kalıntısı bugün hala açık hava müzesi olarak ziyaret edilebilmektedir.

Bugünkü Frelsdorfer Mühlenbach'ın etrafındaki bataklık alanlar, bilinçli olarak yapılan barajlar nedeniyle sıklıkla su altında kalmış ve bir göl zinciri oluşmuştur. Bu sayede Frelsdorfermühlen'de bir su değirmeni işletilebilmiştir. 1900'lü yıllarda yaklaşık bir kilometrekarelik bataklık çayırlarının sular altında bırakılmasıyla sazan ve kadife balığı üretmeye yönelik bir girişim daha oldu. Ancak şirket tarafından yeterli kazanç sağlanamadığı için terk edildi. 19. yüzyıldan 20. yüzyıla geçiş döneminde ise yapay gübrelerin kullanılmaya başlanmasıyla büyük değişimler yaşandı. Fundalıklar ekilebilir arazi haline geldi ve Brink'te koyun yetiştiriciliği gereksiz olarak algılanmaya başlandı. 1 Mayıs 1899'da Bremerhaven-Bremervörde demiryolu hattı açıldı. Frelsdorf'un köy merkezine yaklaşık bir kilometre uzaklıkta bir tren istasyonu vardı.

Kasabanın merkezindeki anıt, 1. Dünya Savaşı'nda hayatını kaybeden Frelsdorf askerleri için dikilmiştir.

2. Dünya Savaşı'nın sonunda (Frelsdorf için 4 Mayıs 1945), savaş cephesi Frelsdorf'un dış kesimlerinde uzanıyordu. Frelsdorf'un doğusunda bulunan Hipstedt (Hipst) Belediyesi, o sırada İskoç 51. (Highland) Tümeni tarafından işgal edilmişti; Frelsdorf ise o sırada henüz Alman Ordusu (Wehrmacht) veya Halk Ordusu (Volkssturm) denetimindeydi.

Savaşın sona ermesinden sonra Frelsdorf çok sayıda mülteciye ve yerinden edilmişlere ev sahipliği yapmak zorunda kaldı. “Bei den Fortwiesen” yerleşimi kuruldu, “Am Bahnhof” yerleşimi büyüdü.

2. Dünya Savaşı'ndan sonra tarımda makineleşme giderek insan ve at emeğinin yerini almaya başladı. Artık birçok çiftlikte süt üretimi tercih ediliyordu. Appeln'e giden yol 1950'li yıllarda asfaltlandı, diğer yol bağlantıları genişletildi ve kasaba merkezine bir yağmur suyu kanalizasyon sistemi kuruldu. 1968 yılında bir mezarlık şapeli, 1972 yılında ise bir itfaiye istasyonu inşa edildi. 1970'li yıllarda köyün merkezinde bulunan 1. ve 2. Dünya Savaşları'nda şehit düşen askerlerin anısına yapılan anıt yeniden tasarlandı.

Eğitim
1970’li yıllarda Frelsdorf'ta okul çağındaki çocuk sayısının düşük olması nedeniyle ilkokuldaki dersler askıya alındı. 1976 yılına kadar iki sınıfta, birinci sınıftan dördüncü sınıfa kadar iki öğretmen ders veriyordu. Frelsdorf İlkokulu 1976 yılında kapatıldı. Bugün orada bir anaokulu kuruldu. Bugün Frelsdorf'lu çocuklar Geestenseth ilkokuluna gidiyorlar.

Yapılar
Köyde 1700’lü ve 1800’lü yıllardan kalma çeşitli tarihi yapılar, malikaneler, çiftlik evleri, ticari binalar bulunmaktadır.

Tren istasyonunda 25 yılı aşkın süredir uluslararası müzik ve kültür etkinliklerinin düzenli olarak gerçekleştirildiği bir konser salonu bulunmaktadır. Tren istasyonundaki şarap dükkanı o tarihten bu yana kapalıdır. Frelsdorf'ta bir tesisat ve ısıtma şirketi, bir boyama şirketi, cenaze evi, marangoz atölyesi, bir tarım müteahhitlik şirketi ve bir inşaat mühendisliği şirketi bulunmaktadır. Frelsdorfermühlen'deki malikanede bulunan bir kafe hafta sonları açıktır.

Müze
Avlusunda koyun ahırı, ambarlar, fırın, kuyu ve arı kovanı bulunan eski bir çiftlik Frelsdorfer Brink Açık Hava Müzesi haline getirilmiştir. Müze eski Brink kooperatifini anmak amacıyla tasarlanmıştır. 1888 yılına kadar yaklaşık 2buçuk hektarlık alanda 23 ağıl ve 15 tahıl ambarı bulunuyordu. 1870 yılında çobanın 982 koyunluk bir sürüye bakması gerekiyordu; yılda 20 taler ücret alıyordu. Ayrıca koyun sahiplerinden sırayla yemek yiyebiliyordu (köy öğretmeni de aynı şekilde besleniyordu). Koyun yünü Wollingster Gölü'nde yıkanıyor ve Haziran ayında Beverstedt'te kurulan yün pazarında satılıyordu. Son sürü 1948'de 150 koyundan oluşuyordu.

Çevirmen notu: Reihentisch (Reegdisch) – Almanca sözcük anlamı sıra-masası olarak çevrilebilir. Gerçekte böyle bir masa türü var olsa da burada kastedilen çobana veya köy öğretmenine sırayla yemek yedirilmesidir.

Gelenekler
Pentekost'ta küçük kız çocuklarının yaşadığı evlere huş ağacı hediye edilir. Pentekost’a rastlayan Pazar günü, ağaçlar dikimciler tarafından sulanır ve daha sonra (genellikle) bir ödül alırlar.

Çevirmen notu: Pentekost – Hristiyanlık inancında Paskalya’dan sonraki 50. günde kutlanan bir bayramdır. Mayıs veya Haziran aylarına denk gelir.

Yerel Söylenceler
Stella Kalesi: Frelsdorfermühlen'de, demir yolu raylarının kuzeyinde, Frelsdorf ve Heinschenwalde istasyonları arasında Frelsdorfermühlen malikanesine ait "In den Eschen" adlı bir koru bulunmaktadır. Ormanın içinden “Geestmoor”a giden bir patika var. Yolun kuzey tarafında bataklığa doğru uzanan kumlu bir yarımada bulunmaktadır. Günümüzde burada ladin ve kayın ağaçları bulunmaktadır. Güney tarafında, “Von den Eschen” olarak bilinen funda ve huş ağaçlarıyla kaplı dar bir bataklık bulunmaktadır. Doğu ve kuzeyde “Geestmoor” uzanır. Burası eskiden bataklık olan, sonbahar ve kış aylarında sık sık sular altında kalan geniş bir çayırlık alandır. En üstteki kısım Stellahoop olarak adlandırılır. Bir zamanlar asillerin yaşadığı bir saray varmış orada, derler. Ancak yıllar geçtikçe bu asil ailenin bütün erkekleri ölmüş ve geriye sadece iki kadın kalmıştır. Efsaneye göre o kadar kibirliymişler ki, Frelsdorf halkına sürekli hakaret ediyorlarmış. Sonunda o kadar fakirleşmişler ki borç para almak zorunda kalmışlar. Ancak Frelsdorf halkı o kadar incinmişti ki, ne iyi ne de kötü sözlerle kendilerine para vermek istememişler. İki kadın o kadar öfkeliymiş ki Frelsdorf'tan her geçişlerinde yüksek sesle şöyle diyorlarmış: "Frelsdorf batmalı, Stella yükselmeli!" Ama tam tersi olmuş gibi görünüyor, çünkü Frelsdorf bugün hala çok gelişen bir köy ve Stella artık yok.

Çevirmen notu: Geestmoor adını taşıyan ve bazıları koruma altına alınmış olan birkaç su havzası Kuzey Almanya’da bulunmaktadır. Geest sözcüğü Aşağı Almanca’da kumluk, verimsiz toprak anlamlı taşır. Moor ise bataklık demektir.

Mezar Kazıcı: Veba salgını 1627 yılı civarında nüfusun büyük ölçüde azalmasına neden oldu. Frelsdorf mezar kazıcısının efsanesine göre o dönemde Frelsdorf'un kendine ait bir mezarlığı yoktu. Mezar kazıcı Heinrich Bock, veba kurbanlarının cenazelerini tabutsuz bir şekilde bir arabayla 10 kilometre uzaklıktaki Beverstedt'teki mezarlığa taşımak zorunda kaldı. Kendisi de diğer insanlardan ayrılmak zorunda kalmış ve vebanın son kurbanı olmuştur. Anısına yapılan anıt bugün artık mevcut değildir. Taş daha sonra parçalanarak inşaat amaçlı kullanılmış.

Yazan / Kaynak Kişi: Marcus Buck
Çeviren: Deniz Karakurt