Çevirmen Açıklaması: Türk Caddesi (Türkenstraße), Almanya’nın Münih kentinin içinde Maxvorstadt bölgesinde bulunmaktadır. Adını eskiden yanında uzanan “Türk Hendeği” (Türkengraben) adı verilen bir kanaldan almıştır. 1683-1699 yıllarını kapsayan dönemde Osmanlı Devleti ile Avusturya İttifakı arasında gerçekleşen savaşta (Großer Türkenkrieg / Büyük Türk Savaşı) tutsak edilen Türklerin kanalın kazılarında çalıştırıldığı rivayet edilmektedir. Türkengraben kanalı Kuzey Münih kanal sisteminin bir parçası olarak tasarlanmıştı. Kazı çalışmaları 1704 yılında durdurulsa da sonradan bitirileceği düşünülüyordu. Ancak eksik bölümün de kazılarak bağlantının gerçekleşmesi gereken Kurbaiern (Kurfürstentum Bayern / Bavyera Elektörlüğü) bölgesinin 1705 yılında Avusturya birlikleri tarafından işgal edilmesi nedeniyle tamamlanamamıştır. Artık kurumuş olan hendek 1811’den itibaren doldurularak bazı yerlerde üzerine evler yapılmıştır. Hendeğin kazılmasında Türk savaş tutsaklarının gerçekten çalıştırılıp çalıştırılmadığı yönündeki tartışmalar günümüzde sürmektedir. Daha sonra Türk Kışlası (Türkenkaserne) adıyla bilinen yapının inşaatı 1826 yılında yakınlardaki bir alanda tamamlanmıştır. Piyade alayları bir süre boyunca burada konuşlanmıştır; ancak bu yapı 1960'larda yıkılmıştır. Kışladan geriye kalan tek kısım olan Türk Kapısı (Türkentor) ise günümüzde koruma altına alınmış bir tarihi eserdir. Türk Kışlası adıyla bilinen yapının inşaat projesi 1823 yılında kral tarafından onaylanmış, inşaatın tamamlanmasına yakın bir zamanda, 1825’te içine bazı birlikler yerleştirilmiş olsa da ancak tamamen 1826 yılında bitirilebilmiştir. Kışlanın ismi yakınlardaki Türk Caddesi nedeniyle verilmiştir. Yani bu kışla Türklerin inşa ettiği bir yapı değildir ve hiçbir zaman herhangi bir savaşta konakladıkları bir yer olmamıştır. Bu konuda bir tereddüt yoktur. Özetle en önce Türk Hendeği kazılmış, daha sonra bu kanaldan dolayı Türk Caddesi ismi ortaya çıkmış ve bu caddenin ismi de Türk Kışla’sına verilmiştir. Geriye ise günümüze kadar yalnızca Türk Kapısı kalmıştır. Ancak tüm bu isimlerin ortaya çıkışına neden olan hendeğin kazılması esnasında Türk tutsakların çalıştırılmadığını öne sürenlerin en önemli dayanakları 1699 yılında esir değiş-tokuşu ile gönderilmiş oldukları ve 1701’de tasarlanan kanalın yapımına ancak 1702 yılında başlanılabildiği, kanalı ise Elektörlük Piyadelerinin (Kurfürstlichen Infanterie) kazdıkları şeklinde bir bilginin var olduğudur. Caddede eskiden Türkendolchkino (Türk Hançeri Sineması) bulunuyormuş, Türkenhof adlı restoran ise varlığını günümüzde de sürdürmektedir. Konu hakkındaki bazı yazılardan bölümler aşağıda alıntılanmıştır. Her bir paragrafın sonunda alındığı kaynak dipnot ile belirtilmiştir. – Deniz Karakurt

Türkenstrasse (Türk Caddesi)

Tarihçi Richard Bauer'e göre "Münih şehri için hiçbir şey yapmayan" ancak arkasında muazzam bir borç dağını bırakan Kurfürst (Elektör) Max Emanuel, bir "savaş ağası" ("Kriegsfürst" – savaş şehzadesi) olarak uluslararası üne kavuştu. Viyana'yı 1683 yılında kuşatan İstanbul Sadrazamının (Großwesir – Büyükvezir) saldırısından kurtarmalarında Habsburglara yardım etti [orijinal metinde İstanbul için Konstantinopel denilmektedir]. 1688'de Max Emanuel geri döndü; askeri harekatta 30.000 Bavyeralı askerin ölmesine rağmen "Türkleri yenen" (Türkensieger – Türkleri mağlup eden) olarak kutlandı. Ordu, yıllarca inşaat ve ön-temizlik (Bau- und Rodungsfron) işlerinde kullanılacak olan Türk savaş esirlerini yanında getiriyordu. Yani Almanya’daki ilk misafir işçilerden (Gastarbeiter) neredeyse 300 yıl önce Münih'te zorunlu işçi olarak Türklere rastlanıyordu. Schwabinger’deki Türkenstrasse (Türk Caddesi) bugün bile bunu anımsatıyor.[1]

Maxvorstadt ve Schwabing'den geçen cadde tarihle doludur. Bu cadde adını Türkengraben'den, yani Konut (Residenz) ile Nymphenburg ve Schleissheim sarayları arasında bağlantı sağlayacak su-yolu olarak tasarlanan ancak hiçbir zaman tamamlanamayan ve hatta daha sonra tekrar doldurulan kanaldan alıyor. 1. Max’ın 1812 tarihli "Kraliyet Fermanı"nda sokak adı olarak onayladığı Türkenstrasse bu hendeğin yanında ilerliyordu ve adını da buradan aldı. (…) Burada anlatılacak pek çok hikayesi bulunan Türkenhof yer almakta. Örneğin, eski sahibinin vampirleri restorandan uzak tutmak için salon ile mutfak arasına bıraktığı bir diş sarımsak olduğu söyleniyor. Burada yüzyılın başında at ahırları ve atölyeler bulunuyordu.[2]

Türkenstrasse ismi 1812'deki bir kraliyet fermanına kadar uzanıyor. O dönemde Türkler ile tanışan pek çok yurttaşın olduğunu hayal etmek zor. Türk savaş esirlerinin sulama hendeği inşaatına katıldığı için bu adın verildiği iddiası bulunuyor. Amaç çevredeki kaleleri kanal sistemiyle yerleşime bağlamaktı. Açılan kanal tekrar doldurulunca ortaya çıkan trafik güzergahına Türkenstrasse adı verildi ve muhtemelen bu han lokantasının adına Türkenhof denilmesinin nedeni de buydu.[3]

Bavyeralı Kurfürst (Elektör) Max Emanuel'in 1700'lü yıllarda “Konut”tan çıkıp Nymphenburg Sarayı'na yelken açmak için yaptırdığı bir kanal olarak varoluşuna başlaması, sokağa özel bir hava katıyor. 1683'teki Viyana kuşatmasından kalan son Türk esirlerin bu projede çalıştırıldığı söyleniyor, bu da adını açıklıyor. Bu “Türk Hendeği”nin kısa sürede daha çok çöplük ve atık alanı olarak kullanılması, “soyguncuların ve tüm ahlaksızların sığınağı” haline gelmesi, kanalın 1811 yılında doldurulmasına yol açtı. Ama bir şekilde bataklığın bir kısmı kaldı.[4]

Almanca'dan çeviren: Deniz Karakurt

Kaynakça:
[1] Haber Başlığı: 17. Yüzyıl – İsveçliler ve Türkler Şehirde (17. Jahrhundert – Schweden und Türken in der Stadt); Yayın Tarihi: 26/11/2007; Kaynak: BR24 (Bayerischer Rundfunk) internet sitesi
[2] Haber Başlığı: Münih Caddeleri: Türk Caddesi – Bohemin Bohem Olabileceği Yer (Münchner Straßen: Türkenstraße - Wo die Bohème Bohème sein darf); Yayın Tarihi: 09/11/2011; Kaynak: Süddeutsche Zeitung internet sitesi; Yazan: Tobias Dorfer
[3] Başlık: Türkenhof – Betimleme (Beschreibung); Kaynak: Turtlesurf internet sitesi [Almanca – ayrıca sayfanın orijinal İngilizce sürümü de mevcut olup kontrol amaçlı karşılaştırma yapılmıştır.]
[4] Başlık: Bir Caddenin Karakteri – Bir Kitap İncelemesi (Der Charakter einer Straße – Eine Buchbesprechung); Kaynak: Taz (Die Tageszeitung) internet sitesi, arşiv kaydı: Taz - Haftasonu (Wochenende); Tarih: 15/05/1999; Yazan: Thomas Pampuch