Azerice’den çeviren: Deniz Karakurt

Göygöl Şehri – Tarihi

İlçe olarak 1819 yılında Hanlıklar - Konaklar (Xanlıqlar - Qonaqlar) köylerinin harabelikleri üzerinde kurulmuştur. İlk sakinleri Almanlar’dır. Onların Helenedorf olarak adlandırdığı ilçenin adı 1915 yılında Yelenendorf koyuldu, 1938 yılında Hanlar (Xanlar), 2007’de Göygöl olarak değiştirildi.

Şehrin en meşhur abidesi 1854 yılında inşa edilmiş Alman Lüteran kilisesidir. Günümüzde burada tarih - yerel kültür (diyarşünaslıq) müzesi bulunmaktadır. Kilisenin içerisindeki devasa (nəhəng) org da tamir edilmek üzere buradan çıkarıldıktan sonra bir daha geri getirilmemiştir (qaytarılmayıb). Muharebe yıllarında savaş hastanesi gibi faaliyet gösteren kilisenin ilk orijinal hali bozulmamıştır.

Almanlar Azerbaycan’da

19. yüzyılın öncesinde Almanya iktisadi buhran ve dini çatışmalar (qarşıdurma / karşıdurma – protesto, muhalefet, isyan, çatışma) nedeniyle sıkıntı çekmekteydi. 1816 – 1818 yıllarında Vürtemberg krallığından Rus imparatoru 1. Aleksander’in onayı ile Rusya’ya 1400 ailelik, 15 koloni göçürüldü. Onlardan 500’ü, 8 koloni halinde Zakafkasya’da (Zaqafqaziya – Transkafkasya) Tiflis ve Yelizavetpol (Gence) etrafında iskan edidi. 3 koloni için Gencebasar arazisinde – Hanlar, Şemkir, Gedebey, Ağstafa (Xanlar, Şəmkir, Gədəbəy, Ağstafa) ilçelerinde arsa alanı ayrıldı. 1819 yılında burada ilk Alman kolonisi Yelenendorf ve ondan kısa bir zaman sonra da ikinci koloni Anniefeldin [Annenfeld] kuruldu. 20. Yüzyılın öncesinde Azerbaycan’da artık 8 Alman kolonisi vardı ki, bunlarda yaklaşık 6bin kişi yaşıyordu.

Şimdiki Ağstafa yakınlarında 1907 yılında Yelizavetinka, 1911 yılında ise Krünfeld [Grünfeld] Alman kolonisi az zaman içerisinde çabuk gelişti. Sanayide ve tarımda iyi uzmanlaşmış olan Almanlar bu verimli topraklarda yeni bir hayata başladılar. Farklı mimarlığı ile seçilen evler, köprüler, şarap (çaxır – çahır / çakır) ve konyak fabrikaları günümüze dek kalmıştır. Üzümcülük ve şarapçılık tarihi de onların adı ile bağlantılıdır.

1. Dünya Savaşı yıllarında Çar onları sıkıştırmaya başladı. 1941 yılında ise Faşist Almanya’sının saldırısından sonra Stalin onları Kazakistan, Ural ve Volga boyuna sürgün etti. Yıllar sonra yalnız Klayn [Klein] ve Lott ailesi 1956 yılında Stalin’in ölümünden 3 yıl sonra yeniden geri dönseler de, bu ailelerin geride kalan üyeleri de SSCB dağıldıktan sonra Almanya’ya döndüler. Viktor Klayn [Klein] Azerbaycan’ı terk etmeyen tek Alman oldu. “Benim bütün tanıdığım ve sevdiğim insanlar burada yaşadılar, burada gömüldüler. Evim burasıdır,” diyen Viktor bir çok dili konuşabiliyor, mükemmel piyano çalıyordu. Saygıdeğer Klayn hayatının sonuna dek baştan ayağa antik eşyalardan oluşan müzeyi hatırlatan evinde yaşadı.

Tahtadan inşa edilmiş özgün mimari yapıları ile öne çıkan Alman evlerinin her biri en az 100 yaşındadır. Standart tipli evlerin hepsinde kiler ve şarap (çaxır) saklamak için ayrılmış yerler, özel ısıtma sistemi vardır. Bazıları avlularda üzüm yetiştirir, taptaze üzümü uzun müddet saklamanın teknolojisini iyi bilirlerdi. Buralarda üzümcülüğün ve şarapçılığın tarihi Almanlarla doğrudan (birbaşa) bağlıdır.

Azerice’den çeviren: Deniz Karakurt
Kaynak: Aybilet web sitesi – Gəncəbasar başlıklı sayfada; “Səyahət № 3” alt başlığı içerisinden bir bölüm. (Yazar adı ve tarih bulunmuyor.)

Ek bilgi / Alıntı -1: 1941'de Kafkasya'dan Alman yerleşimcilerin zorla tahliyesi sırasında, Helenendorf'ta yaşamakta olan tahliye edilen Almanların sayısı 2.675'ti. Orta Asya, Kazakistan ve Sibirya'ya sürüldüler. Klein, Azerbaycan'da hayatta kalan son Alman'dı. 1941'de, 5 yaşındaki Victor, babası öldürüldüğü ve çocuğun Rus olduğu bildirildiği için topluluktaki diğer üyelerle birlikte ülkeyi terk etmeye zorlanmadı. Klein, evdeki her şeyi olduğu gibi bıraktı ve korudu. Helenendorf'un belirgin özelliklerinden biri olan el yapımı mobilyalar, 1850'lerdekiyle aynı. Yaklaşık 40 yıl boyunca sakladığı bir Noel ağacı durmaya devam ediyor. Ev, 1886'da Victor Klein'ın babası tarafından inşa edilmişti ve o zamandan beri hiçbir büyük onarım veya restorasyon çalışması yapılmadı. (Ek bilgi alıntı kaynağı: “Azernews” web sitesi; “German house in Goygol region to become museum / Göygöl bölgesindeki Alman evi müze olacak” başlıklı haberden bir bölüm; Yazı dili: İngilizce; Yazan: Nigar Orucova – “Nigar Orujova” yazılışıyla; Tarih: 13 Eylül 2013; İngilizce’den çeviren: Deniz Karakurt)

Ek bilgi / Alıntı -2: Vürtemberg krallığından Kuzey Kafkasya’ya, Azerbaycan’ın batısı da dahil olmak üzere göç eden Almanlar Helenendorf kasabası ile birlikte, şimdiki Şemkir ve Tovuz şehirleri arazisine de yerleşmişlerdir. İlk dönemde Almanlar Helenendorf’da 600’e yakın evden oluşan 6 sokak (küçə) kurdular. Almanların bu yerlerden sürülmesinden sonra 70 yıla yakın bir zaman geçse de, şehirde Alman mirasının izleri, Alman mezarlığı da dahil olmak üzere korunup saklanıyor. (Ek bilgi alıntı kaynağı: Xalig Vəlizadeh – “Khalig Valizadeh” yazılışıyla; bu kişinin sosyal medya iletisinden bir bölüm; Azerice’den çeviren: Deniz Karakurt – ayrıca özgün İngilizce çeviri mevcut olup karşılaştırma amaçlı kontrol edilmiştir.)